Centrum Szyfrów Enigma – tajemnica z wielką historią w tle

Szyfry, kody, zagadki i tajemnice złamania szyfrów słynnej niemieckiej maszyny Enigma – wszystko to, podane w atrakcyjnej, multimedialnej formie, czeka na gości w działającym od końca września 2021 roku Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu.

Działaniom Centrum przyświeca hasło "Prawdziwa historia. Wyzwanie dla umysłu". Nowa placówka kulturalno edukacyjna opowiada bowiem o ludziach, którzy dali aliantom klucze do zwycięstwa w II wojnie światowej - i o wydarzeniach, które zbudowały podstawy świata cyfrowego, w którym dziś żyjemy. To nowa atrakcja na kulturalnej mapie Poznania: wciągające, intelektualne wyzwanie, przygotowane dla nich na nowoczesnej, obfitującej w multimedia ekspozycji.

Nowo otwarte Centrum Szyfrów Enigma zlokalizowane jest przy ul. Św. Marcin 78, w historycznym gmachu Collegium Martineum, gdzie w czasach PRL mieściła się siedziba Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. To miejsce intrygujące: przed wojną w tym samym miejscu stał budynek biura szyfrów Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Pracowali w nim Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski – matematycy, absolwenci Uniwersytetu Poznańskiego, którzy jako pierwsi w historii złamali kod niemieckiej maszyny szyfrującej.

Centrum łączy historię ze współczesnością. Opowiada o wciąż mało znanym sukcesie polskich matematyków i ich wkładzie w zwycięstwo aliantów w II wojnie światowej. Upowszechnia go i osadza w historii szyfrów oraz zmian technologicznych - rozwoju świata komputerów i informatyki.

Od starożytności po współczesność

Intrygująca, tonąca w półmroku, nasycona ekranami i technologicznymi atrakcjami ekspozycja CSE znajduje się na pierwszym piętrze budynku i składa się z trzech części. W pierwszej przedstawiono historię szyfrów na przestrzeni dziejów. Zwiedzający poznają tu szczegóły najpowszechniej stosowanych szyfrów - i próbują własnych sił w sztuce utajniania informacji, np. za pomocą szyfru Cezara lub bardziej zaawansowanych technik. Przechodzą więc szybki kurs szyfrów, podobny do tego, jaki był udziałem polskich kryptologów w 1929 roku w ramach tajnego kursu zorganizowanego przez Uniwersytet Poznański.

W drugiej części stałej wystawy Centrum można poznać historię złamania kodów Enigmy przez polskich matematyków w latach 30. ubiegłego wieku. Unikalna ekspozycja prezentuje m.in. repliki polskich maszyn, które przed wojną, w ścisłej tajemnicy, służyły do dekryptażu tajnych niemieckich depesz, szyfrowanych za pomocą Enigmy. W CSE zobaczymy więc cyklometr, bombę Rejewskiego czy płachty Zygalskiego. A także efekty dalszych prac nad złamaniem hitlerowskich szyfrów, jakie prowadzili Francuzi, Brytyjczycy i Amerykanie. Znienacka znajdziemy się także we wnętrzu niemieckiej łodzi podwodnej uboot!

Prawdziwa Enigma

Wielką atrakcję ekspozycji stanowi oryginalna niemiecka maszyna szyfrująca Enigma, opatrzoną sygnaturą K574. Tego typu modele używane były m.in. w handlu oraz przez szwajcarskie wojsko i dyplomację. Została wypożyczona z Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, a w przyszłym roku zobaczymy inne modele z kolejnych polskich muzeów.

Trzecia część wystawy pokazuje rewolucję informatyczną, która dokonała się po II wojnie światowej za sprawą wytężonej pracy kryptologów - i trwa do dziś.

Ważną rolę w działalności CSE odgrywa również Mediateka. To autonomiczna część placówki, adresowana w szczególności do pasjonatów historii - osób pragnących poszerzyć swoją wiedzę na temat historii złamania szyfrów Enigmy. W Mediatece gromadzone są wszelkiego rodzaju materiały cyfrowe i książkowe na ten temat. Po zwalczeniu pandemii covid-19 prowadzona tam będzie także działalność edukacyjna, skierowana przede wszystkim do uczniów i rodzin z dziećmi.

Miliony z Unii i Miasta

Dzięki między innymi funduszom unijnym z Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego, Centrum Szyfrów Enigma jest dostępne i przyjazne dla osób z niepełnosprawnościami, rodzin z dziećmi oraz osób starszych – ekspozycja (a także częściowo budynek) jest dostosowana do potrzeb każdej z tych grup. CSE wzbogaca ofertę kulturalną i turystyczną śródmieścia Poznania. Nowa placówka kulturalno-edukacyjna świetnie wpisuje się w proces rewitalizacji ścisłego centrum miasta, zwłaszcza historycznej ulicy Święty Marcin. Służyć temu będą wydarzenia edukacyjne, naukowe i kulturalne, organizowane przez CSE we współpracy ze śródmiejskimi społecznikami, uczelniami, innymi placówkami muzealnymi i organizacjami społecznymi. Projekt i realizacja Centrum Szyfrów Enigma kosztowały ponad 30 mln zł, z czego ok. 16 mln pochodziło z budżetu Poznania, ponad 4 mln przeznaczył na inwestycję Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a wkład Unii Europejskiej to ponad 10 mln zł. Były to dobrze ulokowane środki, co doceniają już pierwsze tysiące odwiedzających CSE gości. Mimo pandemii i związanych z nią ograniczeń, już w pierwszym miesiącu działalności Centrum z szyframi zmierzyły się 4 tysiące gości!

Centrum przyjazne dla każdego

Dzięki środkom unijnym, miejskim i uniwersyteckim część budynku Collegium Martineum została wyremontowana i przystosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Zamontowano windę, dzięki której można dostać się na półpiętra budynku. W gmachu zainstalowano m.in.: pętle indukcyjne, oznaczenia w języku Braille’a. Przestrzenie pierwszego piętra zostały wyremontowane i zmieniono ich przeznaczenie. Ekspozycję Centrum Szyfrów Enigma może odwiedzić każdy. Spełnia bowiem wymogi dostępności dla osób z niepełnosprawnościami i jest dla nich przyjazna w odbiorze. Gościom oferujemy aż cztery ścieżki zwiedzania, w tym trzy dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami: ścieżkę z audiodeskrypcją, z tekstem łatwym do zrozumienia oraz z polskim językiem migowym. Jesteśmy również dostępni dla gości z zagranicy – po naszej ekspozycji oprowadzają ich audioprzewodniki w trzech językach obcych: angielskim, niemieckim i rosyjskim.

Prace projektowe, budowlane i ekspozycyjne w Centrum Szyfrów Enigma zostały wykonane w latach 2019 – 2021 przez konsorcjum firm w składzie Atrem S.A., Firma Budowlana Dota Sp. z o.o. Sp. k. oraz New Amsterdam Sp. z o.o.

Operatorem CSE jest Poznańskie Centrum Dziedzictwa - miejska instytucja kultury zarządzająca: Bramą Poznania, Traktem Królewsko-Cesarskim, Galerią Śluza czy Fest Fyrtlem. Więcej szczegółów:

www.csenigma.pl

https://www.facebook.com/CentrumSzyfrowEnigma

Projekt pt. „Muzeum Enigmy w Poznaniu” został zrealizowany w ramach Działania 4.4 Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020.