Cieszyn i Czeski Cieszyn - Ogród Dwóch Brzegów

Nabrzeże Olzy w Cieszynie i Czeskim Cieszynie jest idealnym dowodem na to, że strategie i dokumenty nie powstają po to, by zalegać w szafach. Do końca lat 80. ubiegłego wieku granica między Cieszynem a Czeskim Cieszynem była tak szczelna, że przeniesienie przez nią rohlika (rogalika) było wyzwaniem. Dziś, kilka dekad później, można śmiało powiedzieć, że rzeczywistość wygląda już zupełnie inaczej. W 2021 roku, kiedy Cieszyniacy z polskiej strony bawią się ze swoimi dziećmi w Parku Sikory, kiedy mieszkańcy Czeskiego Cieszyna uprawiają nordic walking Cieszyńską Wenecją, czy też kiedy turyści robią kolejne kółko na rowerze między Mostem Wolności a Mostem Sportowym, ten stan rzeczy wszystkim wydaje się naturalny. I mają rację – Cieszyn i Czeski Cieszyn to bliźniacze miasta, które łączy rzeka Olza, to wspólny byt, którego nie rozdziela teraz żadna przeszkoda. To rekreacyjne centrum naszego wyjątkowego „dwumiasta”, które codziennie służy swoim mieszkańcom i które z dumą możemy prezentować przyjezdnym. By jednak tak się stało, potrzebny był szereg inwestycji transgranicznych współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej.

CIESZ SIĘ CIESZYNEM – OGRÓD DWÓCH BRZEGÓW 2006-2007

W strategii rozwoju obszaru przygranicznego w Cieszynie z kwietnia 2007 r., która powstała w ramach projektu „Cieszyn się Cieszynem – Ogród dwóch brzegów”, w rozdziale „Zamierzenia rozwojowe Cieszyna dla obszaru przygranicznego”, czytamy: „Misja: Odtworzenie na terenach nabrzeża Olzy turystyczno-wypoczynkowego centrum miasta, zacierającego różnice powstałe w wyniku historycznego podziału miasta”. Dokument ten, opierający się na badaniach identyfikujących problemy i potrzeby mieszkańców Cieszyna i Czeskiego Cieszyna, był punktem wyjścia dla ważnych inwestycji, których efekty łączą dziś obie części miasta w spójną, transgraniczną całość – „Ogród Dwóch Brzegów”. Dziś, po niemal piętnastu latach, możemy śmiało powiedzieć, że misja ta została wypełniona, choć oba miasta nadal nie ustają w działaniach, bo podjęta przed laty wspólna, perspektywiczna idea nadal inspiruje do działania.

REVITALPARK 2010: MOST PRZYJAŹNI, GÓRA ZAMKOWA, MASARYKOVY SADY

Czy to przypadek, że prace inwestycyjne, których celem było połączenie nabrzeży Olzy, granicznej do niedawna rzeki, rozpoczęły się właśnie przy Moście Przyjaźni? W 2010 roku zakończone zostały prace budowlane związane z zagospodarowaniem Góry Zamkowej i podzamcza w Cieszynie, a także parku Masarykovy sady (Aleje Masaryka), realizowane w ramach projektu „Revitalpark 2010”. Był to projekt transgraniczny, prowadzony wspólnie ze stroną czeską, który objął także – po polskiej stronie: remont nawierzchni chodników i budowę oświetlenia ul. Zamkowej oraz pielęgnację drzewostanu stoków Góry Zamkowej, a po stronie czeskiej: budowę na nabrzeżu Olzy pawilonu „Avion” oraz umocnienie brzegu Olzy wraz z budową muru oporowego. Wspólnie została wykonana również modernizacja Mostu Przyjaźni, która objęła budowę nowego oświetlenia i iluminacji, remont nawierzchni chodników oraz odnowienie barier.

SPORTPARK – PARK SPORTOWY 2010-2012: PARK POD WAŁKĄ, PARK SIKORY

Przedmiotem kolejnego transgranicznego projektu, którego działania skupiały się na nabrzeżach Olzy, był „SportPark – Park Sportowy”, realizowany w latach 2010-2012. Jego celem była rewitalizacja i rozbudowa parków: Pod Wałką w Cieszynie i Adama Sikory w Czeskim Cieszynie. Obszar ten, po zagospodarowaniu i modernizacji, stanowi dziś transgraniczny kompleks rekreacyjno-sportowy służący mieszkańcom obu miast, a także przyjezdnym turystom. Realizacja projektu objęła budowę ścieżki pieszo-rowerowej w Parku Pod Wałką i w Parku A. Sikory, a także zagospodarowanie tychże parków na cele rekreacyjne (place zabaw, ścieżki dla pieszych, mała architektura, miejsce piknikowe, jeziorko, skwer, rewaloryzacja zieleni). W ramach projektu zmodernizowano kemping – zbudowano tam zaplecze socjalne, noclegowe, gastronomiczne oraz stanowiska caravaningowe i campingowe. Pracami objęty został także zalew kajakowy. Okolica zyskała również nowe boiska do piłki nożnej, siatkówki i koszykówki, zbudowano także nowy parking w rejonie stadionu „Pod Wałką”. 
 
SPORTMOST – MOST SPORTOWY 2010-2012: PARK POD WAŁKĄ, PARK SIKORY POŁĄCZONE W JEDNO

Przedsięwzięcie „SportMost – Most Sportowy” było kolejnym, po „Revitalpark 2010” i „SportPark – Park Sportowy”, zadaniem wynikającym ze strategii zagospodarowania brzegów Olzy po obu stronach granicy w Cieszynie i Czeskim Cieszynie, tzw. Ogrodu Dwóch Brzegów. Stanowiło ono swoistą „wisienkę na torcie”, gdyż w jego efekcie powstał kolejny most na Olzie, łączący polską i czeską stronę miasta. Ulokowany w idealnym dla swej roli miejscu – w okolicach Parku Pod Wałką i Parku Sikory – stał się unikalnym węzłem komunikacyjnym na zrewitalizowanych w ramach projektu „SportPark – Park Sportowy” terenach rekreacyjnych na nabrzeżach Olzy. Za jego pomocą wyremontowane parki, nowopowstałe aleje, ścieżki piesze i rowerowe zostały połączone w jedną całość. Ten 95-metrowy most, widoczny nad Olzą już z daleka, wspaniale rozświetlając okolicę po zmroku, stanowi swoisty symbol współpracy Cieszyna i Czeskiego Cieszyna. 

OGRÓD DWÓCH BRZEGÓW 2013-2015: MIĘDZY MOSTEM WOLNOŚCI A MOSTEM PRZYJAŹNI

Kolejną, po „Revitalpark 2010”, „SportPark – Park Sportowy” i „SportMost – Most Sportowy” międzynarodową inicjatywą, mającą na celu zagospodarowanie przestrzeni po obu stronach Olzy, był projekt „Ogród dwóch brzegów 2013-2015”. Istotą tego przedsięwzięcia było zagospodarowanie przestrzeni między mostami Wolności i Przyjaźni. Dzięki połączeniu tych zrewitalizowanych obszarów ciągami pieszo-rowerowymi wzdłuż Olzy, przy Alei Łyska, Nábřeží Míru (Nabrzeże Pokoju) i ulicy Przykopa ze ścieżkami rowerowymi powstałymi w ramach opisanych wcześniej projektów, powstało wspaniałe miejsce spotkań i spacerów mieszkańców i turystów, których główną atrakcją jest możliwość spacerów w obu granicznych miastach.

W ramach projektu „Ogród dwóch brzegów 2013-2015” w Cieszynie zrewitalizowano przestrzeń Cieszyńskiej Wenecji wzdłuż kanału Młynówka (w tym przebudowano sam kanał Młynówki, trzy mosty na kanale, schody łączące ul. Przykopa z ul. Śrutarską), zmodernizowano przestrzeń wzdłuż Olzy między Mostem Wolności a Mostem Przyjaźni (m.in. zbudowano ścieżkę pieszo-rowerową wzdłuż Al. Łyska). W Czeskim Cieszynie prace objęły m.in. budowę ścieżki pieszo-rowerowej i chodnika, modernizację i budowę dwóch placów zabaw, a także budowę progów zwalniających na Nábřeží Míru. Nasadzono zieleń, przesunięto mur oporowy, a także wykonano drewniane ogrodzenie wzdłuż fragmentu ścieżki rowerowej. Wszystko po to, by kolejny fragment nadbrzeża Olzy uczynić atrakcyjnym dla mieszkańców i turystów odwiedzających oba miasta.

OPEN AIR MUSEUM 2017-2019: ALEJA PIASTOWSKA, NÁBŘEŽÍ SVOBODY

Celem projektu Open Air Museum była nie tylko rewitalizacja nabrzeża, ale także stworzenie produktu turystycznego o nowej jakości, opartego na fenomenie podzielonego miasta. Tak oto powstało pierwsze transgraniczne muzeum na wolnym powietrzu, zlokalizowane w szczególnym miejscu – na granicy dwóch państw – które stara się przybliżyć zwiedzającym historię Cieszyna i Czeskiego Cieszyna z różnych punktów widzenia. Miejsce to cieszy nie tylko wartościami turystycznymi i wyróżnia się walorami edukacyjnymi – jednocześnie powstała nowa, atrakcyjna przestrzeń do spędzania czasu wolnego dla mieszkańców obu części miasta. W ramach prac inwestycyjnych zrewitalizowano nabrzeże Olzy po obu jej stronach, m.in. zbudowano ciągi pieszo-rowerowe, zadbano o zieleń, umieszczono funkcjonalne elementy małej architektury i wyremontowano koryto Młynówki (po polskiej stronie).

W ramach projektu powołano wspólną, polsko-czeską Radę Programową, która odpowiadała za opracowanie koncepcji muzeum i treści ekspozycji muzealnych, których tematyka związana jest z dziedzictwem i symboliką granicznej rzeki Olzy. Zwiedzanie rozpoczyna się od Hali Widowiskowo-Sportowej po stronie polskiej, Aleją Piastowską wzdłuż Olzy, następnie kontynuowane jest przez Most Przyjaźni i dalej przez Nábřeží Svobody (Nabrzeże Wolności) po stronie czeskiej. W polskiej części terenu treści muzealne znalazły się w podświetlanych gablotach, a także na Kołach Czasu, indywidualnie zaprojektowanych meblach miejskich; po stronie czeskiej zaś treści muzealne prezentowane są na stalowych panelach z wbudowanym oświetleniem, w kiosku informacyjnym, a także na eksponatach muzealnych, takich jak Wieża Babilońska (niekonwencjonalny słownik polsko-czeski) oraz model obozu jenieckiego Stalag Teschen.

Projekt Open Air Museum stanowił swego rodzaju domknięcie rewitalizacji nabrzeża rzeki Olzy w Cieszynie i Czeskim Cieszynie, która, jak wyżej opisaliśmy, przebiegała w latach 2007-2019. Dzięki wieloletnim działaniom mieszkańcy obu miast, a także zwiedzający je turyści, mogą cieszyć się zrewitalizowanymi brzegami rzeki na długości ok. 3 kilometrów. Ale to jeszcze nie koniec – historia pisze się dalej.

SZLAKIEM CIESZYŃSKIEGO TRAMWAJU – ROZWÓJ TRANSGRANICZNEJ TURYSTYKI 2020-: MOST PRZYJAŹNI

Celem projektu „Szlakiem cieszyńskiego tramwaju” – rozwój transgranicznej turystyki” jest stworzenie międzynarodowego produktu turystycznego inspirowanego historią dawnego cieszyńskiego tramwaju, który kursował w mieście nad Olzą w latach 1911-1921. Linia została zlikwidowana niedługo po podziale miasta w 1920 roku. Dziś tramwaj stanowi symbol transgranicznego charakteru dwumiasta, przypomina czasy, gdy obie części Cieszyna stanowiły jedność.
 
W ramach projektu planowanych jest wiele działań rewitalizacyjnych (m.in. niedawno ukończona przebudowa ulicy Głębokiej czy trwający właśnie remont ulicy Nádražní (Dworcowej) w Czeskim Cieszynie). Jedno z realizowanych działań skupi się jednak przy nabrzeżu Olzy, a dokładnie przy Moście Przyjaźni, gdzie w miejscu dawnej strażnicy granicznej powstanie transgraniczne centrum informacji turystycznej. Nowa przestrzeń posiadać będzie m.in. punkt widokowy i salę multimedialną, a przed samym budynkiem zostanie ustawiona replika cieszyńskiego tramwaju. 

Transgraniczne centrum informacji, miejsce łączące mieszkańców, turystów z obu stron rzeki w miejscu dawnej siedziby strażników granicznych – czy można wyobrazić sobie lepszą metaforę wieloletnich, wspólnych działań Polaków i Czechów z podzielonego miasta? Wracając do wymienionego na wstępie faktu, że w latach 80. XX w. granica była tak szczelna, że przeniesienie przez nią pieczywa było przestępstwem, widać, jak daleką drogę przeszły Cieszyn i Czeski Cieszyn we wspólnych relacjach. 

OGRÓD DWÓCH BRZEGÓW

Dzięki wspomnianej na wstępie opracowanej strategii rozwoju obszaru przygranicznego Cieszyna i Czeskiego Cieszyna, pomimo etapowej i wieloletniej realizacji projektów, uzyskany efekt ma charakter spójny i kompleksowy. I to na kilku płaszczyznach: 

•    komunalnej – między innymi poprzez stworzenie nowej i odnowienie istniejącej, a następnie połączenie infrastruktury komunalnej;
•    urbanistycznej – poprzez powstanie powiązań widokowych, wspólnych wnętrz architektoniczno-krajobrazowych, itp.;
•    społecznej – poprzez stworzenie przestrzeni do integracji mieszkańców, lokalnego biznesu, kultury itp., poprzez różnego formatu inicjatywy instytucjonalne (w tym organizacji pozarządowych) oraz oddolne, co jest szczególnie cenne, a zarazem – w perspektywie czasu – trwałe. 

Realizacja wszystkich dotychczasowych przedsięwzięć zawierających się w idei „Ogrodu Dwóch Brzegów” opierała i opiera się o realne potrzeby mieszkańców Cieszyna i Czeskiego Cieszyna, działających w tym obszarze przedsiębiorców oraz odwiedzających nasze miasta turystów, nie zaś o odgórne przepisy czy polityczne deklaracje. Co więcej, z perspektywy czasu można stwierdzić, że wspólne „cieszyńsko-czeskocieszyńskie” działania wyprzedzały i nadal wyprzedzają realia uwzględnione w prawodawstwie, zasadach zarządzania przestrzenią miejską, a nawet współpracy miast partnerskich. 

Realizacja „Ogrodu Dwóch Brzegów” byłaby bardzo trudna, gdyby nie wiedza i doświadczenia przeniesione z pogranicza francusko-niemieckiego (Strassburg – Kehl) oraz wysokie wsparcie finansowe z Europejskiego funduszu rozwoju regionalnego w jego kolejnych programach. Z pewnością realizacja projektu nie byłaby możliwa, gdyby nie chęć współpracy i wzajemne zrozumienie, czyli partnerstwo władz samorządowych Cieszyna i Czeskiego Cieszyna.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej Interreg IIIA Czechy-Polska 2004-2006:

•    CIESZ SIĘ CIESZYNEM – OGRÓD DWÓCH BRZEGÓW

Projekty współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007 – 2013:
•    REVITALPARK 2010, 
•    SPORTPARK – PARK SPORTOWY, 
•    SPORT MOST – MOST SPORTOWY, 
•    OGRÓD DWÓCH BRZEGÓW 2013-2015

Projekty dofinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Interreg V-A Republika Czeska – Polska 2014-2020:
•    OPEN AIR MUSEUM CIESZYN. ČESKÝ TĔŠÍN, 
•    SZLAKIEM CIESZYŃSKIEGO TRAMWAJU – ROZWÓJ TRANSGRANICZNEJ TURYSTYKI

Łączne wydatki na realizację przedsięwzięć w obu miastach wyniosły do tej pory około 13 800 000 euro, nie uwzględniając projektu pn. „Szlakiem Cieszyńskiego Tramwaju - rozwój transgranicznej turystyki”, w ramach którego wartość robót i innych działań wyniesie prawie 4 900 000 euro.