Zrewitalizowany dzięki funduszom europejskim Stary Rynek w Częstochowie stał się centralnym punktem obszaru starego miasta propagującym wiedzę historyczną, miejscem spotkań, aktywizacji społecznej i ekonomicznej, zaspokajając tym samym potrzeby lokalnej społeczności. To miejsce gdzie przeszłość daje szansę na lepszą przyszłość.
Częstochowa jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych polskich miast na świecie. Dzieje się tak za sprawą Klasztoru Jasnogórskiego, który jest miejscem pielgrzymek już od XIV w. Historia miasta będącego od średniowiecza ważnym punktem na szlaku Orlich Gniazd to jednak nie tylko klasztor. Częstochowa leżąca na złożach rud żelaza ciągnących się od Wielunia po Zawiercie w średniowieczu dość prężnie się rozwijała – funkcjonowały tu kuźnice dymarskie, ale bogactwo geologiczne i przyrodnicze okolic spowodowało także rozwój hutnictwa szkła. Można się zatem tylko domyślać jak ważnym punktem życia społecznego i gospodarczego był ówczesny rynek ze stojącym na nim Ratuszem otoczonym przez kramy i sukiennice. Nie do końca wiemy niestety jak dokładnie wyglądał sam budynek bo jedynym znanym do tej pory źródłem ikonograficznym jest sztych ukazujący oblężenie Jasnej Góry przez Szwedów w 1655 r., pochodzący z drugiej połowy XVII wieku. Ratusz oraz zabudowa Starego Miasta ulegały pożarom, a w 1809 roku Ratusz spłonął doszczętnie i już nigdy nie został odbudowany, jedna z opowieści głosi, że w karczmie przy Starym Rynku, nocował Napoleon Bonaparte, idący ze swoimi wojskami na Moskwę.
Nic dziwnego, że mając na uwadze burzliwą historię tego miejsca Stary Rynek w Częstochowie był obiektem zainteresowań archeologów już w latach 60. XX wieku. Prace ruszyły pełną parą dopiero gdy w 2006 r. na płycie Rynku powstało zapadlisko spowodowane przez obciążony samochód dostawczy, odsłoniło ono strop komory piwnicznej i to był początek kilku kolejnych sezonów badań wykopaliskowych. Badania archeologiczne objęły całą powierzchnię obecnego Rynku. Odkryto wówczas relikty kilku ważnych obiektów, między innymi piwnice Ratusza, wagę miejską, cztery studnie zabytkowe, relikty kramów oraz szereg innych obiektów związanych z funkcjonowaniem tego bardzo ważnego dla miasta miejsca. Na płycie Rynku znaleziono także ślady najstarszej zabudowy drewnianej.
Kierunki rozwoju miasta po roku 1989, a także ruch turystyczny o charakterze pątniczym zaważyły na specyfice dzielnicy Stare Miasto, które mimo lokalizacji w centrum zostało na uboczu działań ówczesnych władz. Przylegające do Rynku kamienice, objęte często nadzorem konserwatora zabytków, nie zachęcały do inwestowania w nie i prowadzenia tam działalności, która mogłaby stymulować w jakikolwiek sposób rozwój tej dzielnicy. Otoczenie nie zachęcało do wykorzystania placu jako miejsca spędzania czasu wolnego z rodziną. Można powiedzieć, że kamienice pomiędzy płynącą przez miasto rzeką Wartą oraz Placem Daszyńskiego chyliły się ku upadkowi. Często działo się tak z powodu nie rozwiązanych spraw spadkowych lub innych historycznych naleciałości, przecież tereny te to także teren częstochowskiego getta. Stan kamienic dość obrazowo ilustrował także stan tamtejszej społeczności. Społeczność zamieszkująca teren Starego Miasta zdawała się być całkowicie nieaktywna i integrowała się wokół niewłaściwych wzorców, dominowały przy tym głównie osoby wykluczone zawodowo. Mieszkańcy Starego Miasta przez lata zmagali się z wykluczeniem społecznym, ubóstwem, przemocą, niepełnosprawnością w tym przyczyn powodujących niewydolność społeczno-wychowawczą i brakiem prawidłowych wzorców, a otoczenie, w którym przyszło im żyć, mieszkać i wychowywać dzieci nie stymulowało do samorozwoju, do przedsiębiorczości lub nawet chęci zadbania o siebie.
Pierwsze koncepcje na zagospodarowanie tej części Starego Miasta pojawiły się już w marcu 2012 roku po kilkudniowych, szeroko nagłaśnianych warsztatach Charette, w których udział wzięli mieszkańcy. Potem podpisano porozumienie z Politechniką Śląską na opracowanie projektowe "Stare Miasto- Nowe Pomysły". Wybór obszaru Starego Rynku i zawężenie granic opracowania było odpowiedzią na postulaty częstochowian aby pilnie zająć się tym terenem. W listopadzie 2013 prace studentów zaprezentowano publicznie w OPK Gaude Mater; tam także odbyła się dyskusja na ich temat. W 2014 r. podpisano umowę z SARP o zorganizowaniu i przeprowadzeniu konkursu architektonicznego by znaleźć jak najlepsze zagospodarowanie dla Starego Rynku będącego sercem Starego Miasta wraz z włączeniem do koncepcji ulic: Mirowskiej, Senatorskiej i Stary Rynek. W trakcie przygotowań do konkursu zaangażowanych w sformułowanie wytycznych dla projektantów było wiele osób i instytucji: m.in. artysta rzeźbiarz Jerzy Kędziora, Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków, Miejski Zarząd Dróg i Transportu, Miejska Pracownia Urbanistyczno-Planistyczna, a także inne wydziały Urzędu Miasta. Centralnym punktem płyty rynku miały stać się rzeźby balansujące Jerzego Kędziory – światowej sławy artysty pochodzącego z Częstochowy.
Dla mieszkańców Częstochowy, ale i dla turystów, centrum miasta są Aleje Najświętszej Maryi Panny. Ich naturalnym początkiem jest Stary Rynek i jego okolice, które dotychczas były w pewnym sensie pomijane i wykluczone z aktywnego życia społecznego miasta. Ten historycznie bardzo ważny i jeden z ładniejszych fragmentów Częstochowy był przez dekady zaniedbywany i w wielu miejscach zdegradowany. Obszar ten charakteryzuje też świetne skomunikowanie ze wszystkimi dzielnicami, z unikatowym, średniowiecznym układem urbanistycznym, z ciekawą architekturą budynków położonych nad zagospodarowanym nabrzeżem Warty. Miasto postanowiło, że rewitalizacja Starego Rynku rozpocznie proces rewitalizacji całej dzielnicy w kontekście architektonicznym, społecznym, kulturalnym i gospodarczym. Postanowiono stworzyć miejsce, które okaże się dobre dla życia, prowadzenia działalności gospodarczej, atrakcyjne dla gastronomii i świata show biznesu.
Projekt objął przebudowę i rozbudowę dawnego Ratusza dla potrzeb muzeum archeologiczno-historycznego z częścią usługową oraz modernizację płyty Starego Rynku. W podziemiach pawilonu muzeum, oprócz ratuszowych piwnic, znajduje się wystawa muzealna pt. Historia Częstochowy – miasta nad Wartą. Na ekspozycji tej prezentowane są przede wszystkim zabytki znalezione na Starym Rynku, wzbogacone o znaleziska pochodzące z wykopalisk prowadzonych w innych rejonach Starego Miasta. W części usługowej działa kawiarnia prowadzona przez spółdzielnię socjalną, gdzie zatrudnienie znalazły osoby z niepełnosprawnością intelektualną, dla których praca jest jednym z ważniejszych etapów na drodze do całkowitego usamodzielnienia się. Główną atrakcją są rzeźby balansujące Jerzego Kędziory.
Przestrzeń rynku została wyposażona w małą architekturę służącą wypoczynkowi i rekreacji: pas wodny, siedziska i zieleń. Funkcję amfiteatru dla kameralnych imprez okolicznościowych jednoczących społeczność lokalną pełnią dziś schody prowadzące do muzeum. Stworzono miejsce atrakcyjne dla mieszkańców i turystów, które w dalszej perspektywie stopniowo poprawiło sytuację społeczną oraz samodzielne funkcjonowanie i rozwój tej części miasta. W szerokim aspekcie założeniem projektu była zintegrowana rewitalizacja społeczności lokalnej, historycznej tkanki miasta, przedsiębiorczości i kultury, której dopełnieniem jest szereg działań uzupełniających wspieranych ze środków EFS. Mają one na celu reintegrację społeczną oraz aktywizację społeczno-zawodową tej samej grupy docelowej zagrożonej wykluczeniem z rozmaitych powodów. O trafności tej koncepcji świadczy dziś fakt zainteresowania inwestorów nieruchomościami w obrębie Starego Miasta. Przebudowa Starego Rynku uwolniła obszar całej dzielnicy w kontekście inwestycyjnym.
-----------------------------
Wartość projektu: 26 506 857,06 zł
Dofinansowanie: 17 931 975,67 zł w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020
Okres realizacji: 2019 – 2021