We wtorek, 3 października Parlament Europejski przyjął rozporządzenie, które wprowadza nowy instrument handlowy. Dzięki niemu Unia i jej państwa członkowskie będą mogły reagować na szantaż ekonomiczny ze strony obcego państwa, które chce wpłynąć na konkretny rodzaj polityki lub konkretne stanowisko.

Instrument chroniący przed wymuszaniem ma chronić suwerenność Unii i jej państw członkowskich. Obecnie bowiem obce mocarstwa coraz częściej nieuczciwie zapewniają sobie przewagę rynkową za pomocą handlu i inwestycji.

„Uzupełniliśmy nasz zestaw narzędzi dodatkowym instrumentem obronnym. Instrument przeciwdziałający wymuszeniom zacznie obowiązywać za kilka tygodni. Chociaż narzędzie to powinno działać odstraszająco, w razie potrzeby będziemy mogli również podjąć działania w celu obrony suwerenności Unii” – napisał w serwisie X (dawny Twitter) europoseł sprawozdawca i przewodniczący Komisji Handlu Międzynarodowego Bernd Lange (S&D).
 

Jak będzie działał nowy instrument

Na mocy nowych przepisów Komisja będzie miała cztery miesiące, by zbadać przypadki potencjalnego wymuszenia. Na podstawie jej ustaleń Rada kwalifikowaną większością głosów podejmie decyzję o tym, czy rzeczywiście doszło do wymuszenia. Na podjęcie tej decyzji będzie mieć od ośmiu do dziesięciu tygodni. Nowe narzędzie ma przede wszystkim zachęcać do dialogu – ma służyć przekonaniu władz kraju spoza Unii, by zaprzestały wymuszenia. 

Jeżeli dialog nie przyniesie jednak spodziewanych efektów, Unia będzie miała do dyspozycji cały wachlarz środków walki z wymuszeniem. Jeżeli dojdzie do wymuszenia, Komisja – za zgodą państw członkowskich – rozważy odpowiednią reakcję. Będzie miała na to sześć miesięcy. Komisja będzie też musiała na bieżąco przekazywać informacje na ten temat Parlamentowi i Radzie.

Europosłowie włączyli do instrumentu obszerny wykaz środków odwetowych, z jakich będzie mogła skorzystać Unia w przypadku wymuszenia. Chodzi m.in. o możliwość wprowadzenia ograniczeń handlu towarami i usługami, prawem własności intelektualnej oraz bezpośrednich inwestycji zagranicznych. 

UE będzie też mogła ograniczyć dostęp do swojego rynku zamówień publicznych czy rynku kapitałowego. Unia będzie mogła również wprowadzić zezwolenia na produkty w oparciu o unijne prawodawstwo sanitarne i przepisy dotyczące produktów chemicznych.

Nowe przepisy stanowią także, że Unia będzie mogła domagać się naprawy szkody od kraju trzeciego, który dopuścił się wymuszenia. Komisja będzie mogła ponadto zastosować środki, aby naprawę szkody wyegzekwować.

UE jako ofiara celowych i nieformalnych wymuszeń 

Unia Europejska i jej państwa członkowskie wielokrotnie padały ofiarą celowych wymuszeń ekonomicznych ze strony innych krajów. 

Klasycznym przykładem były działania Chin przeciwko Litwie po tym, jak zgodziła się ona na otwarcie tajwańskiego biura przedstawicielskiego w Wilnie. W efekcie praktycznie z dnia na dzień Litwa zniknęła z chińskiego systemu celnego, co skutecznie zablokowało wszelki dwustronny eksport i import. Gdy się okazało, że embargo eksportowe nie zmieniło stanowiska Wilna, Chiny wprowadziły nieformalne sankcje wtórne. W grudniu 2021 roku Pekin ostrzegł firmy pozyskujące produkty z Litwy, że ich również mogą spotkać ograniczenia w stosunkach handlowych z Chinami. 

Inne przykłady wymuszeń ekonomicznych to m.in. groźba Waszyngtonu, że podejmie działania odwetowe w związku z podatkiem cyfrowym kilku państw członkowskich UE, „spontaniczny” bojkot zachodnich marek i zakaz wstępu na teren Parlamentu Europejskiego posłów krytycznych wobec Chin, czy rosyjski zakaz importu towarów rolnych z państw członkowskich UE.

Wymuszenia ekonomiczne w dużej mierze wykraczają poza zakres zadań Światowej Organizacji Handlu (WTO). Powodem jest ich często nieformalny i niejawny charakter. Dotychczas Unia Europejska nie dysponowała instrumentem prawnym, który pozwoliłby rozwiązać ten problem.

mp/