Prosta wydawało by się odpowiedź na to pytanie - przejść na odnawialne źródła energii - prowadzi do wielu szczegółowych dylematów: jak ten proces sfinansować, co zaproponować potencjalnej armii bezrobotnych, co zrobić z zamkniętymi kopalniami i elektrowniami, co z regionalną tradycją i kulturą? Na część tych dylematów Unia próbuje odpowiedzieć od 2013 roku, kiedy to tworzono obecną perspektywę finansową.

Jak przypomina biuro analiz Parlamentu Europejskiego, węgiel wydobywa się w 12 państwach członkowskich, a elektrownie węglowe działają w 21 państwach. Według Komisji Europejskiej w 2015 roku w państwach UE istniało 128 kopalń węgla (41 regionów na poziomie NUTS-2) i 207 elektrowni węglowych (103 regiony NUTS-2). Najwięcej kopalni było w Polsce (35), a następnie w Hiszpanii (26), Niemczech i Bułgarii (po 12). W latach 2014–2017 zamknięto 27 kopalni, w roku 2018 - 31. W 9 unijnych państwach wykorzystanie węgla w produkcji energii jest marginalne, w pozostałych - znacznie wyższe niż średnia w UE. Polska wytwarza prawie 80 proc. energii elektrycznej z węgla; Czechy, Bułgaria, Niemcy i Grecja - ponad 40 proc.

Europejski sektor węgla obejmuje 238 tys. osób bezpośrednio zatrudnionych w kopalniach i elektrowniach. Kolejne 215 tys. to stanowiska pracy związane z tym sektorem. W sumie więc węgiel daje pracę prawie pół miliona osobom. Znaczna ich część będzie musiała się przekwalifikować lub odejść na emeryturę już w latach 2020-2030. W tym czasie, jak się szacuje, może zniknąć 160 tys. miejsc pracy. Największe regionalne skutki będą odczuwalne w Bułgarii, Niemczech, Polsce, Rumunii i Hiszpanii.

UE stara się złagodzić społeczno-ekonomiczne skutki zmian w regionach produkujących węgiel i wytwarzających z niego energię. Proponowane rozwiązania obejmują pomoc pracownikom w przekwalifikowaniu, wspieranie poszukiwania nowego zatrudnienia, promowanie dywersyfikacji lokalnych gospodarek, modernizację systemów wytwarzania energii i energii, rozwój sektora energii odnawialnej i renowację terenów wydobywczych.

Obecne wieloletnie ramy finansowe na lata 2014–2020 przewidują, że co najmniej co piąte euro z budżetu europejskiego kierowane jest na wydatki związane z klimatem. Pakiet klimatyczno-energetyczny przewiduje ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20 proc. w stosunku do poziomu z 1990 roku, wytwarzanie 20 proc. energii w UE ze źródeł odnawialnych i poprawę efektywności energetycznej o 20 proc. Działania dostosowawcze do klimatu zostały włączone do wszystkich głównych programów unijnych, jest to na bieżąco monitorowane. Ze sprawozdania Eurostatu z 2018 roku wynika, że UE jest na dobrej drodze do osiągnięcia w 2010 roku celów klimatycznych, a nawet może je przekroczyć. Np. do 2016 roku emisje gazów cieplarnianych w UE spadły o 22,4 proc., a udział energii odnawialnej w końcowej produkcji energii brutto wyniósł 17 proc. Jednak realizacja tego celu różni się w poszczególnych państwach członkowskich i w poszczególnych sektorach gospodarki. Na szczęście przemysł energetyczny jest w tej dziedzinie liderem.

Zgodnie z obecnie negocjowanymi ramami budżetowymi na okres po 2020 roku wiele funkcjonujących dotychczas proklimatycznych instrumentów finansowych będzie nadal działać, chociaż niektóre pod innym szyldem. Np. Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych zostanie zastąpiony przez InvestEU, w ramach którego zostaną skierowane pokaźne fundusze do sektora energetycznego (programy modernizacji infrastruktury energetycznej, wychwytywania dwutlenku węgla, rozwoju odnawialnej energii). Horyzont 2020 stanie się Horyzontem Europa i będzie nadal finansował badania nad klimatem i energią, w tym dekarbonizacją.

Bardzo prawdopodobne jest skierowanie dedykowanych środków bezpośrednio do regionów węglowych. Europejski Komitet Regionów pracuje nad raportem „Społeczno-gospodarcze zmiany strukturalne w europejskich regionach węglowych”. Ma się tam znaleźć zalecenie podejście całościowego do tych obszarów, z uwzględnieniem funduszy kierowanych na rozwój infrastruktury, innowacji, badań, wsparcia biznesu, przekwalifikowania pracowników, kulturę i turystykę.

Parlament Europejski w rezolucji z marca br. podkreślił potrzebę utworzenia funduszu przejściowego, szczególnie dla regionów najbardziej dotkniętych dekarbonizacją, takich jak regiony wydobywające węgiel. PE wezwał do przyznania 4,8 mld euro na nowy fundusz transformacji energetycznej w ramach perspektywy finansowej na lata 2021–2027, aby wspierać społeczno-ekonomiczne zmiany w regionach górniczych. W Unii Europejskiej takich regionów jest 41; w Polsce sześć: śląskie, małopolskie, lubelskie, łódzkie, dolnośląskie i wielkopolskie.

woj/