W momencie powstania Strefy Schengen w 1995 r., gdy zniesiono kontrole paszportowe, swoboda przemieszczania się między państwami członkowskimi stała się faktem dla obywateli UE.

Swobodny przepływ osób daje mieszkańcom UE prawo do życia, nauki, pracy i emerytury w dowolnym miejscu w Unii. Z dobrodziejstw strefy Schengen korzystają również turyści i przedsiębiorstwa.

Do strefy Schengen należy obecnie 26 krajów: 22 z UE i 4 spoza Wspólnoty.

Członkami strefy Schengen są wszystkie kraje UE poza sześcioma: Irlandia i Wielka Brytania utrzymują w mocy klauzulę opt-out i zarządzają własną wspólną strefą podróżowania, natomiast Bułgaria, Chorwacja, Cypr i Rumunia mają dopiero przystąpić do europejskiej strefy bez granic wewnętrznych.

Cztery kraje spoza UE należące do strefy Schengen to Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Liechtenstein.

Wewnętrzną granicę w UE dziennie przekracza prawie 3,5 miliona osób. Swoboda przemieszczania się może oznaczać różne prawa dla różnych kategorii podróżnych - od turystów po rodziny.

Obywatele UE mogą przebywać w innym państwie członkowskim w celach turystycznych do trzech miesięcy; jedynym wymogiem jest posiadanie ważnego dowodu tożsamości lub paszportu.

Mogą też mieszkać i pracować w innym kraju członkowskim i mają prawo do takiego samego traktowania jak obywatele tego kraju.

Przedsiębiorcy korzystają ze swobody przedsiębiorczości, czyli prawa do prowadzenia działalności gospodarczej w innym państwie członkowskim. Z kolei studenci mają prawo do studiowania w innych państwach UE.

Zasady strefy Schengen znoszą kontrole na jej wewnętrznych granicach, jednocześnie harmonizując i wzmacniając bezpieczeństwo jej zewnętrznych granic. Ogólna zasada stanowi, że gdy ktoś dostanie się do strefy Schengen, może podróżować z jednego kraju członkowskiego do drugiego bez kontroli na granicach. Jednak uprawnione do tego organy krajowe mogą przeprowadzać kontrole pewnych osób na wewnętrznych granicach lub w ich pobliżu, jeśli informacje uzyskane od policji i praktyka uzasadniają tymczasowe zwiększenie nadzoru.

Strefa Schengen oznacza również wspólną politykę wizową dla krótkich pobytów obywateli krajów spoza UE. Państwa w strefie Schengen łączą również siły w walce z przestępczością poprzez współpracę policyjną i sądowniczą.

Wzrost migracji do UE w 2015 r. oraz zwiększone obawy dotyczące bezpieczeństwa, np. terroryzmu i poważnej przestępczości transgranicznej, wpłynęły na funkcjonowanie strefy Schengen i doprowadziły do ponownego wprowadzenia kontroli na granicach przez niektóre państwa członkowskie.

Parlament Europejski w maju br. potępił kontynuowanie kontroli na wewnętrznych granicach strefy Schengen.

Tymczasowe kontrole na niektórych wewnętrznych granicach strefy Schengen trwają już 3 lata. Posłowie do PE naciskają na bardziej przejrzyste warunki stosowania tymczasowych kontroli jako środka ostatecznego.

System informacyjny Schengen jest obecnie usprawniany z myślą o zapewnieniu większego bezpieczeństwa.

W 2015 r. zewnętrzne granice UE przekroczono nielegalnie 1,83 mln razy. Chociaż ta liczba spadła do 150 114 razy w 2018 r., UE stara się wzmocnić kontrole na zewnętrznych granicach i skuteczniej rozpatrywać wnioski o azyl.

Zapoczątkowało to znaczące zmiany w polityce zarządzania granicami, np. stworzenie narzędzi i agencji takich jak System informacyjny Schengen, System informacji wizowej (VIS), Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Frontex) oraz nowy system wjazdu/wyjazdu (EES) na zewnętrznych granicach strefy Schengen.

W celu wczesnego wykrycia przestępców, terrorystów lub innych osób stanowiących zagrożenie, podróżujący niepotrzebujący wizy będą w przyszłości sprawdzani przed przybyciem do UE za pomocą europejskiego systemu informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż (ETIAS). Kontrole mogą rozpocząć się już w 2021 roku.

By wzmocnić bezpieczeństwo UE, posłowie PE zatwierdzili również plany wyposażenia Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej w stały korpus 10 tys. funkcjonariuszy straży granicznej do 2027 roku.

kic/