Wdrażana jest głównie przez unijne programy działania – obecnie trzeci Program działań Unii w dziedzinie zdrowia (2014–2020). Do wyzwań w tym obszarze zalicza się zaspokojenie potrzeb starzejącego się społeczeństwa w zakresie opieki zdrowotnej oraz ograniczenie zachorowalności na możliwe do uniknięcia choroby przewlekłe. 

Od 2014 r. poczyniono postępy w wielu obszarach, takich jak oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe, otyłość u dzieci, systemy opieki zdrowotnej, wyroby medyczne i szczepienia. Działania UE dotyczące kwestii zabezpieczenia społecznego w Unii są ściśle powiązane z wdrażaniem programu znanego jako Europejski filar praw socjalnych, a także z rozwojem sytuacji na rynku pracy. 

UE pomaga promować spójność społeczną, dążąc do wspierania równości oraz solidarności przez odpowiednie, dostępne i finansowo zrównoważone systemy ochrony socjalnej i polityki włączenia społecznego. Wydatki UE na zabezpieczenie społeczne są powiązane z instrumentami rynku pracy. Odnotowuje się postępy w takich dziedzinach jak równowaga między życiem zawodowym a prywatnym i równość szans, pozostaje jednak jeszcze wiele do zrobienia. W przyszłości konieczne będzie dostosowanie programów ochrony socjalnej do nowych realiów rynków pracy (mniejsze zatrudnienie w produkcji, nietypowe umowy, praca za pośrednictwem platform internetowych itp.).

 We wniosku dotyczącym wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027 Komisja Europejska planuje zwiększenie funduszy na poprawę możliwości zatrudnienia pracowników oraz wzmacnianie spójności społecznej przez rozszerzony „Europejski Fundusz Społeczny Plus”. Fundusz zapewni również finansowanie na rzecz samodzielnego programu w dziedzinie zdrowia w celu osiągnięcia synergii z pozostałymi komponentami Europejskiego filaru praw socjalnych, którymi są: równe szanse i dostęp do zatrudnienia, uczciwe warunki pracy, ochrona socjalna i włączenie społeczne.

Co zrobiono w czasie kadencji PE 2014–2019

W polityce ochrony zdrowia 

Od połowy 2014 r. zwrócono uwagę na kwestie i osiągnięto wyniki w szeregu obszarów, takich jak

- dostęp do leków: terminowy i przystępny cenowo dostęp pacjentów do innowacyjnych, bezpiecznych, skutecznych i odznaczających się wysoką jakością leków to jeden z istotnych aspektów poruszonych w konkluzjach Rady z czerwca 2016 r. w sprawie wzmocnienia równowagi między udzielaniem zezwoleń na wprowadzanie do obrotu nowych leków i innowacji, rynku farmaceutycznego oraz krajowego podejścia do kształtowania cen, refundacji i oceny leków w UE. Podobnie rezolucja Parlamentu z marca 2017 r. w sprawie możliwości zwiększenia dostępu do leków poświęcona jest rynkowi farmaceutycznemu, konkurencji, ustalaniu cen i przejrzystości, współpracy w UE, własności intelektualnej, oraz badaniom i rozwojowi; 

- oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe: UE wniosła wkład w globalne wysiłki na rzecz walki z opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe, przyjmując w 2017 r. Ochrona zdrowia i zabezpieczenie społeczne europejski plan działania „Jedno zdrowie” oraz wytyczne UE dotyczące rozważnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych u ludzi. We wrześniu 2018 r. Parlament przyjął rezolucję, w której zaleca działania na rzecz ograniczenia zastosowania antybiotyków, w tym ograniczenia dotyczące ich sprzedaży przez pracowników służby zdrowia, a także wymogi dotyczące etykietowania; 

- otyłość dziecięca: plan działania UE w sprawie otyłości dziecięcej (na lata 2014–2020) ma na celu pomoc w powstrzymaniu do 2020 r. upowszechniania się nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży. W poświęconych tej kwestii konkluzjach Rady z czerwca 2017 r. apeluje się o skuteczne podejście uwzględniające kwestie zdrowotne we wszystkich politykach, promujące zdrowie, profilaktykę i zdrowe żywienie w różnych sektorach i w ramach różnych inicjatyw; 

- europejskie sieci referencyjne: w obszarze wieloczynnikowych lub rzadkich chorób UE pomogła w połączeniu skąpych zasobów, obecnie rozproszonych w poszczególnych państwach członkowskich, ustanawiając europejskie sieci referencyjne, tj. wirtualne sieci łączące świadczeniodawców opieki zdrowotnej w całej Europie. Celem jest połączenie wiedzy specjalistycznej i zmaksymalizowanie synergii między państwami członkowskimi w celu zapewnienia skuteczniejszego diagnozowania i leczenia takich chorób. Od marca 2017 r. ustanowiono blisko 24 europejskie sieci referencyjne obejmujące 300 szpitali z 26 państw członkowskich UE;

- systemy opieki zdrowotnej: do środków wspierających reformy systemów opieki zdrowotnej podejmowane przez państwa członkowskie zaliczają się działania określone w komunikacie Komisji z 2014 r. w sprawie skutecznych, dostępnych i odpornych systemów opieki zdrowotnej oraz w ramach inicjatywy „Stan zdrowia w UE”, zapoczątkowanej w 2016 r. w celu poszerzenia wiedzy dotyczącej poszczególnych państw i całej UE oraz przeanalizowania, w jaki sposób systemy opieki zdrowotnej mogą nadal służyć swoim celom i przyczyniać się do poprawy zdrowia ludzi. W ramach Europejskiego filaru praw socjalnych uznaje się, że każdy ma prawo do terminowego dostępu do przystępnej cenowo opieki zdrowotnej wysokiej jakości. W komunikacie Komisji z kwietnia 2018 r. w sprawie umożliwienia transformacji cyfrowej opieki zdrowotnej i społecznej przedstawiono plany wzmocnienia cyfryzacji sektorów opieki zdrowotnej i społecznej z myślą o wzmocnienia pozycji obywateli i zapewnieniu opieki skoncentrowanej na pacjencie; 

- wyroby medyczne: w kwietniu 2017 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły dwa nowe rozporządzenia, jedno dotyczące wyrobów medycznych, a drugie w sprawie wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro, w celu zmodernizowania ram regulacyjnych i poprawy bezpieczeństwa pacjentów. Zawierają one, odpowiednio, bardziej rygorystyczne zasady zapewniające identyfikowalność wyrobów medycznych i ich zgodność z wymogami UE dotyczącymi bezpieczeństwa pacjentów, a także wymogi z zakresu informowania i etyki dotyczące wyrobów medycznych do diagnostyki; rozporządzenia będą obowiązywały odpowiednio od maja 2020 r. oraz maja 2022 r.; 

- szczepienia: przedstawiony w kwietniu 2018 r. wniosek Komisji dotyczący zalecenia Rady w sprawie ściślejszej współpracy w zakresie przeciwdziałania chorobom zwalczanym drogą szczepień ma na celu zwiększenie stanu zaszczepienia, poprawę koordynacji zamawiania szczepionek, wspieranie badań i innowacji, a także pogłębienie współpracy. W rezolucji Parlamentu z kwietnia 2018 r. w sprawie uchylania się od szczepień i spadku liczby szczepień apeluje się do rządów UE i Komisji o wzmocnienie podstawy prawnej dla szczepień ochronnych, przyjęcie bardziej zharmonizowanego i lepiej dostosowanego harmonogramu szczepień w całej UE, a także rozważenia możliwości ustanowienia platformy UE do celów monitorowania bezpieczeństwa i skuteczności szczepionek. We wrześniu 2018 r. rozpoczęto wspólne działanie w zakresie szczepień (EU-JAV), współfinansowane w ramach trzeciego Programu działań Unii w dziedzinie zdrowia. 

W polityce dotyczącej zabezpieczenia społecznego 

Parlament od dawna apeluje o odpowiednią ochronę socjalną w wielu kontekstach, w szczególności w odniesieniu do słabszych grup społecznych. W styczniu 2017 r. przyjął rezolucję w sprawie Europejskiego filaru praw socjalnych, w której apelowano o dyrektywę ramową zapewniającą godne warunki pracy we wszystkich formach zatrudnienia, a także odpowiednie, dostępne i finansowo zrównoważone systemy zabezpieczenia społecznego dla wszystkich, w tym dla osób samozatrudnionych i znajdujących się w niestandardowych warunkach pracy, np. wykonujących pracę za pośrednictwem platform cyfrowych.

Jak przewidziano w jej programie prac na rok 2018, w marcu 2018 r. Komisja przedstawiła pakiet na rzecz sprawiedliwości społecznej, obejmujący wniosek dotyczący zalecenia w sprawie dostępu pracowników oraz osób samozatrudnionych do ochrony socjalnej. Wniosek ma na celu wsparcie państw członkowskich UE w zakresie dostępu do opieki socjalnej. Główne zalecane działania to eliminowanie braków pod względem formalnego dostępu, tak aby pracownicy i samozatrudnieni mogli przystąpić do odpowiednich systemów zabezpieczenia społecznego, oferowanie im odpowiedniego zabezpieczenia, tak aby mogli ubiegać się o uprawnienia do należytej ochrony i je nabywać, ułatwienie przenoszenia uprawnień do zabezpieczenia społecznego z jednego miejsca pracy do innego, a także zapewnienie pracownikom i samozatrudnionym przejrzystych informacji na temat ich praw i obowiązków w zakresie zabezpieczenia społecznego. 

W dniu 6 grudnia 2018 r. Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony Konsumentów (EPSCO) osiągnęła porozumienie polityczne w sprawie wniosku Komisji, a państwa członkowskie zobowiązały się do opracowania krajowych planów w terminie dwóch lat od publikacji zalecenia Rady. W tym kontekście Rada przyjęła konkluzje w sprawie przyszłości pracy, w których apeluje o ochronę socjalną dla wszystkich pracowników bez względu na formę zatrudnienia. W konkluzjach podkreślono, że zmian należy dokonywać zgodnie z kompetencjami krajowymi, z uwzględnieniem sytuacji krajowej i z poszanowaniem roli partnerów społecznych, a także że konieczne jest znalezienie odpowiedniego finansowania i właściwych e-rozwiązań. 

W zaleceniu Rady z 2018 r. w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro rekomendowano reformy polityki rynku pracy wspierające ochronę socjalną i włączenie społeczne. Wzrost liczby pracowników transgranicznych oraz pracowników w niestandardowych formach zatrudnienia, a także większa mobilność pracowników w całej UE, wymagają wzmocnienia współpracy transgranicznej. Parlament wielokrotnie apelował o bardziej rygorystyczną inspekcję pracy na szczeblu UE w celu zapobiegania dumpingowi socjalnemu. 

W rezolucji ze stycznia 2014 r. wezwał zatem do utworzenia europejskiej platformy inspektorów pracy monitorujących pracę nierejestrowaną, wzmocnienia współpracy transgranicznej oraz identyfikowania i rejestrowania firm przykrywek i podobnych przedsiębiorstw. Zgodnie z orędziem o stanie Unii z 2017 r. oraz listem intencyjnym Komisja przedstawiła następnie w marcu 2018 r. wniosek dotyczący ustanowienia Europejskiego Urzędu ds. Pracy w celu pogłębienia współpracy między organami rynku pracy na wszystkich szczeblach i skuteczniejszego zarządzania sytuacjami transgranicznymi. 

W lutym 2019 r. Parlament i Rada osiągnęły wstępne porozumienie, a tekst został formalnie przyjęty pod koniec kadencji. Dyrektywa o delegowaniu pracowników, ustanawiająca ramy ochrony praw socjalnych pracowników delegowanych i zapobiegająca dumpingowi socjalnemu, została w 2018 r. gruntownie zmieniona. 

Zmiany wprowadzono w trzech głównych obszarach: 

a) wynagrodzenia pracowników delegowanych, które jest obecnie równe wynagrodzeniu pracowników miejscowych, nawet w przypadku podwykonawstwa; 
b) przepisów dotyczących pracowników tymczasowych, które są obecnie bardziej spójne; oraz 
c) delegacji długoterminowych, w przypadku których po 12 miesiącach oddelegowania Ochrona zdrowia i zabezpieczenie społeczne 9 do pracowników oddelegowanych zaczynają mieć zastosowanie przepisy państwa przyjmującego. 

Państwa członkowskie będą mieć możliwość zapewnienia, aby pracownicy delegowani byli objęci umowami zbiorowymi zawieranymi przez reprezentatywne organizacje we wszystkich sektorach. Zgodnie z zasadą „ta sama płaca za tę samą pracę w tym samym miejscu” pracownicy delegowani mogą teraz korzystać z tych samych przepisów, co pracownicy miejscowi, już w chwili podjęcia pracy. Europejska platforma na rzecz usprawnienia współpracy w zakresie przeciwdziałania pracy nierejestrowanej, o którą apelował Parlament, działa od 2016 r. Do jej zadań należą zapobieganie pracy nierejestrowanej, zniechęcanie do niej i zwalczanie jej. Z uwagi na odmienny charakter pracy nierejestrowanej w poszczególnych krajach państwa członkowskie mogą zdecydować o stopniu swojego zaangażowania w działania platformy, środkach podejmowanych na szczeblu krajowym oraz reprezentujących je organach. 

Oprócz przedstawicieli 28 państw członkowskich UE, w skład platformy wchodzą czterej przedstawiciele międzysektorowych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, wybrani przez samych partnerów społecznych. W sierpniu 2015 r. Komisja sporządziła plan działania na rzecz pogodzenia życia zawodowego z rodzinnym, przewidujący działania zarówno ustawodawcze, jak i nieustawodawcze. 

W tym kontekście w maju 2016 r. Parlament przyjął rezolucję w sprawie stosowania dyrektywy dotyczącej urlopu rodzicielskiego, w której wezwał do uruchomienia klauzuli przeglądowej prawodawstwa unijnego w sprawie urlopu rodzicielskiego oraz zaapelował o wydłużenie minimalnego czasu trwania urlopu rodzicielskiego do sześciu miesięcy. 

W rezolucji w sprawie tworzenia na rynku pracy warunków sprzyjających równowadze między życiem zawodowym a prywatnym, przyjętej we wrześniu 2016 r., wezwano Komisję do zmiany dyrektywy w sprawie urlopu macierzyńskiego przez przedłużenie czasu trwania tego urlopu „z zastosowaniem zróżnicowanej formuły płatności umożliwiającej dostosowanie do szczególnych potrzeb i przekształceń w poszczególnych państwach członkowskich”. 

W kwietniu 2017 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, przewidujący środki ustawodawcze i nieustawodawcze. Do proponowanych środków ustawodawczych należy wprowadzenie urlopu ojcowskiego w wymiarze 10 dni roboczych, wzmocnienie prawa do urlopu rodzicielskiego, tak aby za okres czterech miesięcy przysługiwało wynagrodzenie co najmniej na poziomie świadczenia chorobowego oraz aby nie było możliwe przeniesienie takiego urlopu z jednego rodzica na drugiego, wprowadzenie prawa do urlopu opiekuńczego dla pracowników zajmujących się poważnie chorymi lub niesamodzielnymi członkami rodziny, a także rozszerzenie prawa do ubiegania się o elastyczną organizację pracy na wszystkich rodziców dzieci w wieku do lat 12 oraz na opiekunów zajmujących się niesamodzielnymi krewnymi. Do środków nieustawodawczych zalicza się zapewnienie rodzicom i opiekunom ochrony przed dyskryminacją i zwolnieniem, zachęcanie do zrównoważonego pod względem płci wykorzystania urlopu ze względów rodzinnych i elastycznej organizacji pracy, lepsze wykorzystanie funduszy europejskich w celu poprawy usług opieki długoterminowej i opieki nad dziećmi, a także eliminacja czynników zniechęcających dla drugich żywicieli rodziny. W dniu 4 kwietnia 2019 r. Parlament i Rada osiągnęły porozumienie w sprawie środków ustawodawczych, a tekst ustawodawczy został formalnie przyjęty pod koniec kadencji. 

mp/