Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) powstał w 2005 r., a jego celem jest limitowanie ilości gazów cieplarnianych, które mogą być emitowane przez energochłonne sektory przemysłu, producentów energii, linie lotnicze oraz transport drogowy i morski. 

Historia EU ETS wiąże się z 1997 r., kiedy to uzgodniono Protokół z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC). Ustanawiał on cele w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, a Unijny system handlu uprawnieniami do emisji to wypracowany przez Unię Europejską instrument pozwalający na realizację tych celów.

Tylko trzy czwarte uczestników naszego quizu (73 proc.) wiedziało, że wdrażanie EU ETS przebiegało w czterech etapach (14 proc. twierdziło, że etapów było pięć, a 13 proc., że trzy).

Pierwszy etap EU ETS trwał od 2005 r. do 2007 r. i była to faza pilotażowa, wykorzystana do przetestowania kształtowania się cen na rynku uprawnień do emisji dwutlenku węgla oraz do stworzenia niezbędnej infrastruktury do monitorowania, raportowania i weryfikacji emisji.

Drugi etap EU ETS trwał od 2008 do 2012 r., czyli w tym samym okresie co pierwszy okres rozliczeniowy w ramach protokołu z Kioto. Pod koniec drugiego etapu zakres EU ETS został rozszerzony o lotnictwo.

Kolejne lata, do 2020 r., to etap trzeci, w którym skupiono się na poprawie harmonizacji systemu w całej UE. Etap czwarty EU ETS zainicjowano 14 lipca 2021 r., kiedy Komisja Europejska przyjęła pakiet wniosków legislacyjnych mających na celu dostosowanie polityki UE w dziedzinie klimatu, energii, użytkowania gruntów, transportu i opodatkowania w taki sposób, aby obniżyć emisje gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55 proc. do 2030 r. – w porównaniu z poziomami z 1990 r.

Jak to działa? UE określa całościowy pułap uprawnień do emisji, a przedsiębiorstwa uprawnienia te dostają lub kupują. Pułap jest sukcesywnie obniżany, tak by ilość emisji stopniowo malała. W ramach EU ETS podmioty regulowane kupują lub otrzymują uprawnienia do emisji. 

Jeżeli emisje gazów cieplarnianych uczestnika przekraczają bezpłatne uprawnienia, które zostały mu przyznane na początku roku, może on kupować uprawnienia z aukcji lub od innych uczestników, którzy zredukowali swoje emisje i posiadają nadwyżki uprawnień. Uczestnicy mogą również zdecydować się na przechowywanie dodatków do wykorzystania w kolejnych latach.

Europejska giełda energii AG (EEX) jest wspólną platformą aukcyjną na Europę Środkową i jest również, oddzielnie, wspólną platformą aukcyjną „opt-out” dla Niemiec. Drugą platformą aukcyjną jest ICE Futures Europe (ICE), która jest platformą aukcyjną opt-out dla Zjednoczonego Królestwa. Polska korzysta ze wspólnej platformy aukcyjnej EEX. Norwegia, Liechtenstein i Islandia również korzystają ze wspólnej platformy aukcyjnej.

Format aukcji jest jednorundowy, poprzedzony złożeniem zapieczętowanych ofert przy jednolitej cenie. W trakcie jednej rundy oferenci mogą składać, zmieniać i wycofywać dowolną liczbę ofert o wielkości 500 lub 1000 uprawnień. Okno ofertowe musi być otwarte przez co najmniej dwie godziny (wiedziało o tym 77 proc. uczestników naszego quizu; 8 proc. myślało, że zajmuje to tydzień, drugie tyle, że 24 godziny).  

W deklaracji szefów państw i rządów przyjętej na posiedzeniu Rady Europejskiej w 2008 r. państwa członkowskie zobowiązały się do przeznaczenia co najmniej połowy dochodów z aukcji na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, łagodzenie zmian klimatu i przystosowanie się do nich. Taką prawidłową odpowiedź wskazało w quizie 81 proc. internautów; jedna piąta błędnie wskazała na inne wielkości. 

Nie wszystkie dochody ze sprzedaży aukcyjnej trafiają do państw członkowskich. Europejski Bank Inwestycyjny sprzedaje do 300 mln uprawnień z rezerwy dla nowych instalacji (NER), tzw. NER300. Dochody z tych uprawnień mają na celu ustanowienie programu demonstracyjnego obejmującego najlepsze możliwe projekty dotyczące wychwytywania i składowania dwutlenku węgla oraz dostaw energii ze źródeł odnawialnych, z udziałem wszystkich państw członkowskich. NER300 jest to zatem program Europejskiego Banku Inwestycyjnego, a nie nazwa giełdy handlu uprawnieniami do emisji czy toksycznego izotopu węgla, jak oceniło 18 proc. uczestników quizu.

Za zapewnienie prawidłowego wdrażania EU ETS odpowiedzialna jest Komisja Europejska. Jeżeli państwo członkowskie nie przestrzega prawa UE, Komisja może wszcząć postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Z kolei jeżeli Trybunał stwierdzi, że państwo członkowskie naruszyło prawo Unii, może nałożyć na państwo członkowskie ryczałt lub okresową karę pieniężną do wysokości określonej przez Komisję w danej sprawie.

aba/