Rzecznik Praw Obywatelskich spytał Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej, jakie działania podejmie dla weryfikacji zgodności wydatkowania funduszy UE przez jednostki samorządu terytorialnego z horyzontalną zasadą równego traktowania i niedyskryminacji.

W odpowiedzi udzielonej pod koniec kwietnia br. minister Grzegorz Puda wskazał, że „niezwykle istotne jest zapewnienie przestrzegania tego warunku - ujętego w Umowie Partnerstwa na lata 2021-2027 - przez wszystkich beneficjentów funduszy europejskich będących jednostkami samorządu terytorialnego”.

Szef MFiPR poinformował także, że resort podjął prace nad przygotowaniem jednolitego brzmienia horyzontalnego kryterium wyboru projektów dotyczącego niedyskryminacji oraz propozycją wspólnego sposobu weryfikacji spełnienia tego kryterium dla wszystkich programów. 

Jak zaznaczył Puda, „kryterium to będzie stanowić instrument pozwalający na wykluczenie z procesu ubiegania się o środki unijne JST, niezależnie od szczebla, które utrzymują w mocy dyskryminujące akty prawa miejscowego, jak również podmiotów zależnych od tych JST oraz podmiotów kontrolowanych przez takie JST”. 

Resort rozważa możliwość, by weryfikacja tego kryterium odbywała się na podstawie listy jednostek samorządu na stronie internetowej RPO, które podjęły  tzw. uchwały „antyLGBT” dostępnej na stronie: https://bip.brpo.gov.pl/plicontentirpo-uchwaly-anty-Igbt-samorzadv-odpowiedzi-koleine.

„W mojej opinii zapewniałaby ona skuteczną - nie opierającą się tylko na oświadczeniu beneficjenta — formę monitorowania przestrzegania zasady niedyskryminacji przez JST na potrzeby ww. kryterium wyboru projektów” – zaznaczył minister. 

W odpowiedzi Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, że to nie jest oficjalny rejestr dyskryminujących uchwał i dlatego może być tylko wskazówką przy weryfikacji, czy jednostki ubiegające się o dofinansowanie nie podjęły działań dyskryminujących. RPO poprosił MFiPR o przyjęcie innego sposobu weryfikacji.

Kontekst

W lutym 2023 r.  Rzecznik Praw Obywatelskich napisał do Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej w sprawie tzw. uchwał „przeciw ideologii LGBT", przyjętych przez niektóre jednostki samorządu terytorialnego w latach 2019-2020 - w kontekście wydatkowania środków z funduszy unijnych w nowej perspektywie finansowej.

Zgodnie z „Wytycznymi dotyczącymi realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027” z 29 grudnia 2022 r., instytucja zarządzająca lub inna, właściwa instytucja monitoruje na podstawie dostępnych badań, ewaluacji lub analiz występowanie barier w obszarach wsparcia programu lub sytuację osób narażonych na dyskryminację ze względu na przesłanki określone w rozporządzeniu ogólnym i KPP (tj. płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną).

MFiPR podkreślało konieczność przestrzegania zasad horyzontalnych wynikających z przepisów unijnych, w tym z zasady zapobiegania wszelkiej dyskryminacji podczas przygotowywania, wdrażania, monitorowania, sprawozdawczości i ewaluacji programów.

Rzecznik podjął działania w celu wyeliminowania z obiegu prawnego uchwał jednostek samorządu ws. przeciwdziałania lub powstrzymania „ideologii" LGBT. Wszystkie z 9 zaskarżonych przez RPO uchwał wojewódzkie sądy administracyjne uznały za podjęte bez podstawy prawnej i nieważne z powodu rażącego naruszenia prawa. 28 czerwca 2022 r. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargi kasacyjne złożone od czterech wyroków WSA.

W wyrokach podkreślano, że nikt, ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową, nie może być dyskryminowany przez władze publiczne, a podejmując tego rodzaju uchwały jednostki samorządu terytorialnego nawoływały do nieprzestrzegania prawa powszechnie obowiązującego. Sądy zauważyły również, że: „Uchwały skierowane przeciwko osobom LGBT wywołały także konkretne skutki finansowe. Jednostki samorządu terytorialnego, które podjęły uchwały dyskryminujące osoby LGBT, pozbawione zostały pomocy w ramach Funduszy Norweskich, ze względu na niezgodność uchwał z wartościami europejskimi".

Za wskazane RPO uznał zatem zwrócenie się do wszystkich jednostek samorządowych, w których uchwały nadal obowiązują, o ich uchylenie.  W pismach do 24 gmin i 12 powiatów podkreślał, że organy władzy publicznej powinny w swojej działalności uwzględnić dokonaną przez sądy administracyjne ocenę prawną uchwał. W odpowiedzi niektóre gminy i powiaty uchyliły je. Jednakże większość odmówiła, nie podzielając argumentacji potwierdzonej w orzecznictwie. 

Uwzględniając stanowisko instytucji UE w kwestii tych uchwał, ich dalsze obowiązywanie naraża mieszkańców samorządów, które je przyjęły, nie tylko na nierówne traktowanie, ale także utratę finansowego wsparcia ze środków unijnych. W reakcji Komisja Europejska wstrzymała wypłaty środków unijnych oraz cofnęła dofinansowanie poszczególnym jednostkom samorządu. Wprowadzono także do Umowy o Partnerstwie z Polską zapis zakazujący finansowego wspierania samorządów, które nie przestrzegają unijnych zasad niedyskryminacji. 

mp/