Sassoli zmarł we wtorek nad ranem w szpitalu w Aviano we Włoszech. Jego obowiązki do czasu wyboru nowego szefa europarlamentu przejęła pierwsza wiceprzewodnicząca PE, maltańska europosłanka Roberta Metsola i to ona od pewnego czasu wskazywana jest jako potencjalna następczyni Sassoliego.

Nowy szef PE będzie piastował to stanowisko do następnych wyborów europejskich, po których nowy Parlament wybierze przewodniczącego w lipcu 2024 r. Przewodniczący pełni ważną i coraz bardziej eksponowaną funkcję w strukturach instytucji UE i na arenie międzynarodowej, co odzwierciedla wpływową rolę Parlamentu jako współustawodawcy i podmiotu kształtującego unijną politykę.

Do roku 1979 przewodniczących PE wybierano co roku lub co dwa lata. Od pierwszych wyborów powszechnych do PE w 1979 r. przewodniczącego wybiera się na okres trwający dwa i pół roku z możliwością ponownego wyboru.

Podczas każdej kadencji parlamentarnej pierwsze wybory odbywają się zazwyczaj w lipcu, bezpośrednio po wyborze nowego składu Parlamentu, a drugie – śródokresowe – dwa i pół roku później, w styczniu. Zgodnie z planem sesja w styczniu 2022 r. ma się odbyć z fizycznym udziałem posłów, przy czym istnieje możliwość wykorzystania dwóch dodatkowych sal oprócz sali posiedzeń plenarnych, aby zapewnić utrzymywanie dystansu fizycznego.

Zgodnie z art. 14 ust. 4 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) Parlament Europejski wybiera swojego przewodniczącego spośród własnych posłów. W Regulaminie Parlamentu, ostatnio zmienionym w 2020 r. i 2021 r., określono procedurę tych wyborów.

Przewodniczącego wybiera się na podstawie nominacji, które można składać przed każdą rundą głosowania za zgodą nominowanych. Kandydatów proponują grupy polityczne, ale nominacja może też pochodzić od grupy posłów osiągającej co najmniej tzw. małe kworum, co oznacza jedną dwudziestą (36) posłów do Parlamentu.

Podczas pierwszego posiedzenia plenarnego po wyborze nowego składu Parlamentu lub na posiedzeniu, którego celem jest wybór przewodniczącego w wyborach śródokresowych, procedurę wyboru prowadzi ustępujący przewodniczący lub jeden z ustępujących wiceprzewodniczących w porządku pierwszeństwa, a w przypadku ich nieobecności – poseł najdłużej sprawujący swój mandat. Parlament nie podejmuje żadnych innych działań do czasu zakończenia procedury wyboru nowego przewodniczącego.

Głosowanie jest tajne. Nazwiska kandydatów przekazuje się tymczasowemu przewodniczącemu, który ogłasza je na posiedzeniu plenarnym. Przewodniczący jest wybierany bezwzględną większością oddanych głosów, tj. 50 proc. +1, która może być mniejsza niż bezwzględna większość wszystkich posłów, ponieważ nie bierze się pod uwagę głosów wstrzymujących, nieważnych ani pustych. Przewiduje się nie więcej niż cztery rundy głosowania. Jeżeli po trzecim głosowaniu nie osiągnięto bezwzględnej większości, czwarte głosowanie ogranicza się do dwóch kandydatów, którzy w trzecim głosowaniu otrzymali najwyższą liczbę głosów, a zwycięzcą jest kandydat, który w ostatnim głosowaniu osiągnie lepszy wynik. Jeżeli podczas czwartego głosowania obaj kandydaci otrzymają równą liczbę głosów, zwycięzcą jest starszy kandydat. Podczas wyboru przewodniczącego, wiceprzewodniczących i kwestorów należy zapewnić sprawiedliwą reprezentację opcji politycznych, a także równowagę geograficzną i równowagę płci. Wybrany przewodniczący jest jedyną osobą upoważnioną do wygłoszenia przemówienia inauguracyjnego.

Przewodniczącemu przysługują uprawnienia wykonawcze i reprezentacyjne. Odpowiada on również za przestrzeganie Regulaminu. Przewodniczący kieruje wszystkimi działaniami Parlamentu, co obejmuje również obowiązek otwierania, zawieszania i zamykania posiedzeń, a także orzekanie o dopuszczalności poprawek i innych tekstów poddawanych pod głosowanie oraz o dopuszczalności zapytań parlamentarnych. Przewodniczący czuwa nad porządkiem posiedzeń, udzielając głosu poszczególnym mówcom. Zamyka również debaty, poddaje kwestie pod głosowanie, ogłasza wyniki głosowań i przekazuje komisjom odpowiednie informacje. Przewodniczący odpowiada również za bezpieczeństwo i nienaruszalność budynków Parlamentu. Szef PE reprezentuje Parlament w stosunkach międzynarodowych, podczas oficjalnych uroczystości oraz w sprawach administracyjnych, prawnych i finansowych, choć niektóre z tych uprawnień mogą zostać delegowane.

Uprawnienia przewodniczącego obejmują też np. prawo do powoływania – w porozumieniu z przewodniczącym Rady UE – komitetu pojednawczego zarówno w ramach zwykłej procedury ustawodawczej, jak i procedury budżetowej, a także prawo do przewodniczenia delegacji Parlamentu do komitetu pojednawczego (choć w ramach zwykłej procedury ustawodawczej obowiązek ten jest często delegowany). Przewodniczący ma również prawo przewodniczyć formalnym posiedzeniom, podczas których głowy państw przemawiają przed Parlamentem, a także w trakcie ważnych głosowań lub debat.

Od końca lat 80. XX w. utrwaliła się praktyka, zgodnie z którą przewodniczący PE przemawia na otwarcie wszystkich posiedzeń Rady Europejskiej, co podkreśla jego znaczenie i rolę w stosunku do pozostałych instytucji i podmiotów zewnętrznych. Przewodniczący przewodniczy zarówno Prezydium PE, jak i Konferencji Przewodniczących oraz może oddać decydujący głos w Prezydium w przypadku nierozstrzygniętego głosowania. Ważnym symbolicznym wydarzeniem wskazującym na rozwój uprawnień Parlamentu jest wspólne podpisywanie przez przewodniczących PE i Rady UE aktów ustawodawczych przyjmowanych w ramach zwykłej procedury ustawodawczej (art. 297 ust. 1 TFUE). Również na zakończenie dorocznej procedury budżetowej to właśnie przewodniczący PE ogłasza przyjęcie budżetu UE (art. 314 ust. 9 TFUE).

Raz w historii Parlamentu Europejskiego stanowisko to pełnił Polak; był nim wybrany w 2009 roku b. premier, a obecnie europarlamentarzysta Jerzy Buzek.

Po wyborze przewodniczącego europosłowie wybierają pozostałe osoby piastujące najważniejsze stanowiska polityczne w Parlamencie, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania instytucji. Najpierw na posiedzeniu plenarnym wybiera się czternastu wiceprzewodniczących, a następnie pięciu kwestorów. W praktyce grupy polityczne starają się, aby wybór Prezydium Parlamentu, w którego skład wchodzą wiceprzewodniczący i kwestorzy, zasadniczo odzwierciedlał liczebność grup i uwzględniał wyniki wyboru przewodniczącego.

kic/