ZIT  to instrument wprowadzony w celu wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, który łączu w sobie funkcjonalne podejście do miejsc, których dotyczy i przekazanie impulsu do działania władzom lokalnym. Każde państwo członkowskie jest zobowiązane do przeznaczenia minimum 5% środków przyznanych mu z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) na ZIT, by zwiększyć zaangażowanie miast w politykę spójności. Finansowanie ZIT może łączyć w sobie środki z EFRR oraz Europejskiego Funduszu Społecznego.

W ramach ZIT finansowane mogą być projekty związane z rozwojem i funkcjonowaniem transportu miejskiego, rewitalizacją zdegradowanych obszarów miejskich, inicjatywy ekologiczne, wspieranie efektywności energetycznej i rozwiązań niskoemisyjnych  oraz prace badawczo-rozwojowe. Najważniejsze, by wszystkie działania angażowały różne jednostki administracyjne, budując partnerski model współpracy i kompleksowo odpowiadały na potrzeby.

W analizie przygotowanej na zlecenie Komisji Kontroli Budżetowej Parlamentu Europejskiego „Zintegrowane inwestycje terytorialne jako efektywne narzędzie polityki spójności” (Integrated Territorial Investments as an Effective Tool of Cohesion Policy) autor, dr Martin Ferry z Centrum Badań nad Politykami Europejskimi szkockiego Uniwersytetu w Strathclyde, ocenia postępy we wdrażaniu ZIT i sugeruje wyzwania, jakie stoją przed tym instrumentem.

Badając skuteczność  ZIT i ich wpływu na politykę spójności, dr Ferry zwrócił uwagę na postępy we wdrażaniu projektów wykorzystujących ten instrument. Według danych Komisji, realizacja operacji finansowanych w ramach ZIT w okresie 2014-2020 była na początku znacznie opóźniona . W 2018 ten wskaźnik się poprawił, podobnie jak tempo, w jakim fundusze zostały zaangażowane w projekty. W tym zakresie występują znaczne różnice w strukturze postępu wdrażania i w bieżących stawkach wydatków. Wydaje się, że jest to związane z doświadczeniem administracyjnym i zdolnością organów zaangażowanych we wdrażanie do wykorzystania ZIT.

Kolejnym wyzwaniem w implementowaniu ZIT okazało się definiowanie i sporządzanie regionalnych strategii, szczególnie gdy granice jednostek administracyjnych nie pokrywały się z granicami obszarów funkcjonalnych.  Dodatkowo skomplikowane na poziomie operacyjnym okazało się łączenie różnych źródeł finansowania. W państwach członkowskich z dużym doświadczeniem we współpracy z szerokim gronem beneficjentów wypracowane zostały innowacyjne metody wykorzystywania ich środków, które mogą być wykorzystane przy kontynuacji programu.

Pomimo tych trudności, dr Ferry zauważa, iż rola ZIT we wspieraniu skuteczności polityki spójności jest widoczna: „Coraz większy nacisk kładziony jest na projekty, które starają się podjąć podejście łączące różne płaszczyzny w rozwiązywaniu złożonych problemów terytorialnych. Istnieją również dowody, że wdrażanie tych instrumentów buduje potencjał strategiczny i administracyjny oraz zachęca do podejmowania współpracy przy wdrażaniu polityki spójności, szczególnie na poziomie lokalnym.”

Autor analizy zaproponował kilka rekomendacji, które mogą uprościć wykorzystywanie ZIT w przyszłości. Kluczowe jest budowanie zdolności jednostek administracyjnych do korzystania z tego instrumentu, jak również odpowiednia perspektywa czasowa.  W bieżącym okresie wystąpiły opóźnienia w realizacji projektów, a napięte terminy wydatkowania czasami prowadziły do czysto biurokratycznego podejścia do wdrażania strategii.

ZIT w dalszym ciągu jest nowym instrumentem polityki spójności, więc w dłuższej perspektywie kluczowe będzie zadbanie o jego elastyczność, koncentrację na beneficjentach i zapewnienie im potrzebnego wsparcia. Dodatkowo należy stworzyć dedykowane struktury i mechanizmy mogące pomóc w zapewnieniu zrównoważonego połączenia różnych typów projektów, jak również aktywnego udziału szeregu interesariusz.

Joanna Jasińska

jj/kic/