Mieszkańcy Unii Europejskiej rzadko korzystają z prawa do petycji. Z raportu Komisji ds. Petycji Parlamentu Europejskiego (PETI) wynika, że w 2022 r. obywatele Unii Europejskiej złożyli ponad zaledwie 1,2 tys. petycji, co stanowi spadek o 12,6% w porównaniu z prawie 1,4 tys. petycjami złożonymi w 2021 r. i spadek o 22,6% w porównaniu z 1 573 petycjami złożonymi w 2020 r. 

Dla porównania w 2023 r. do europarlamentu wpłynęło tylko 30 petycji z Polski, czego 13 uznano za niedopuszczalne. Rok wcześniej złożono w sumie tylko 63 petycje.

Prawo do petycji

Prawo do składania petycji, indywidualnie lub wspólnie z innymi osobami, mają wszyscy obywatele UE, jak również wszystkie osoby fizyczne lub prawne posiadające miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie członkowskim.

Aby petycja mogła zostać uznana za dopuszczalną, musi odnosić się do spraw objętych zakresem działalności UE i dotyczyć bezpośrednio składających petycję. Ten ostatni warunek podlega bardzo szerokiej wykładni.

Procedura

Petycje można składać drogą elektroniczną w internetowym portalu petycji Parlamentu Europejskiego albo w formie papierowej za pośrednictwem poczty. Muszą zawierać nazwisko, obywatelstwo i miejsce zamieszkania każdej z osób składających petycję i muszą być sporządzone w jednym z języków urzędowych UE. 

Petycje spełniające te wymagania formalne przekazuje się Komisji Petycji, która musi najpierw zadecydować o dopuszczalności petycji. Komisja Petycji sprawdza, czy przedmiot petycji wchodzi w zakres działalności Unii Europejskiej. Jeżeli tak nie jest, petycja zostaje uznana za niedopuszczalną. Powiadamia się o tym składającego petycję, podając mu powody takiej decyzji. Składającym petycje często sugeruje się zwrócenie się do innego organu krajowego, unijnego lub międzynarodowego. Petycje uznaje się za niedopuszczalne głównie dlatego, że składający petycje mylą kompetencje i obowiązki UE oraz jej możliwości działania i stosowania środków odwoławczych z kompetencjami państw członkowskich i innych organizacji i organów międzynarodowych (takich jak ONZ i Rada Europy), w tym jeśli chodzi o stosowanie Karty praw podstawowych UE.

Rozpatrywanie petycji

Proces składania petycji jest z natury otwarty i przejrzysty. Składający petycję są informowani na każdym etapie procesu rozpatrywania petycji i otrzymują pismo od przewodniczącego informujące ich o wyniku.

Decyzję w sprawie dopuszczalności petycji podejmuje Komisja Petycji (PETI), która decyduje, jaki rodzaj działań należy następnie podjąć, zgodnie z Regulaminem (art. 216 Regulaminu).

W zależności od okoliczności Komisja Petycji może podjąć jedną lub kilka z następujących czynności:
- zwrócić się do Komisji Europejskiej o przeprowadzenie wstępnego dochodzenia w związku z petycją i przedstawienie informacji dotyczących zgodności z odnośnym prawem unijnym;
- przekazać petycję innym komisjom Parlamentu tytułem informacji lub w celu podjęcia dalszych działań (dana komisja może na przykład przedstawić Komisji Petycji opinię lub omówić bądź uwzględnić petycję w swoich działaniach legislacyjnych, politycznych lub kontrolnych);
- jeśli petycja dotyczy konkretnej sprawy wymagającej poświęcenia jej szczególnej uwagi, Komisja Petycji może skontaktować się z odpowiednimi instytucjami lub władzami lub interweniować za pośrednictwem stałego przedstawicielstwa danego państwa członkowskiego w celu rozwiązania sprawy;
- podjąć jakiekolwiek inne działanie, które uzna za właściwe dla pomyślnego rozwiązania danej sprawy lub udzielenia składającemu petycję stosownej odpowiedzi.

Komisja Petycji decyduje również o umieszczeniu petycji w swoim porządku obrad. W takim przypadku do uczestnictwa w posiedzeniu zaprasza się składającego petycję, Komisję Europejską i przedstawicieli państw członkowskich. Podczas tego posiedzenia składający petycję – jeśli chce – przedstawia swoją petycję, Komisja Europejska ustnie wyraża swoje stanowisko i komentuje swą odpowiedź pisemną dotyczącą kwestii poruszonych w petycji, a o zabranie głosu mogą zostać również poproszeni przedstawiciele zainteresowanych państw członkowskich. Członkowie Komisji Petycji mają następnie możliwość wymiany poglądów na tematy poruszone w trakcie debaty i mogą zaproponować podjęcie dalszych działań.

W szczególnych przypadkach Komisja Petycji może postanowić, że zorganizuje wysłuchanie publiczne lub warsztaty, przeprowadzi misję informacyjną w danym kraju lub regionie, przyjmie sprawozdanie z wyjazdu zawierające uwagi i zalecenia lub przygotuje i przedłoży pełne sprawozdanie lub projekt rezolucji, który zostanie poddany pod głosowanie na posiedzeniu plenarnym Parlamentu. Komisja może również podjąć decyzję o skierowaniu do Komisji Europejskiej lub Rady pytania wymagającego odpowiedzi ustnej i o przeprowadzeniu debaty na posiedzeniu plenarnym.

Jeżeli petycja dotyczy spraw leżących w interesie ogólnym i ujawnia wadliwą transpozycję lub nieprawidłowe stosowanie prawa UE, Komisja Europejska może podjąć na jej podstawie działania wobec danego państwa członkowskiego, między innymi wszcząć postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.

Zamknięcie

Komisja Petycji może zamknąć petycję na różnych etapach procedury, na przykład po podjęciu decyzji o dopuszczalności petycji, po przeprowadzeniu dyskusji na posiedzeniu komisji, gdy nie można podjąć żadnych dalszych działań w związku z petycją, jeśli składający petycję wycofa ją lub gdy składający petycję nie udzieli w terminie odpowiedzi na prośbę o przekazanie dalszych informacji.

Rola Parlamentu Europejskiego

Zgodnie z traktatami adresatem petycji jest Parlament Europejski i w związku z tym ma on obowiązek dopilnować, aby problemy opisane w petycjach były w UE w pełni brane pod uwagę. Aby osiągnąć to w możliwie najlepszy sposób, Parlament powierzył specjalnej komisji – Komisji Petycji – zadanie rozpatrywania petycji i koordynowania działań następczych instytucji. Jak podkreśla się w rocznych sprawozdaniach z działalności Komisji Petycji, PE zawsze uznawał petycje za kluczowy element demokracji uczestniczącej. Podkreśla również ich ważną rolę w ujawnianiu przypadków wadliwej transpozycji i nieprawidłowego stosowania prawa UE przez państwa członkowskie. Wiele petycji doprowadziło do podjęcia działań legislacyjnych lub politycznych, wszczęcia spraw w ramach EU Pilot, wydania orzeczeń w trybie prejudycjalnym lub wszczęcia postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.

Komisja Petycji jest szczególnie aktywna w obszarze praw podstawowych (obejmującym prawa dzieci, dyskryminację, prawa mniejszości, wymiar sprawiedliwości, swobodny przepływ, prawa wyborcze i brexit), środowiska i dobrostanu zwierząt, rynku wewnętrznego, praw socjalnych, migracji, umów handlowych i zdrowia publicznego. Wnosi ona również znaczący wkład w ochronę praw osób z niepełnosprawnościami w kontekście zasad ramowych UE dotyczących realizacji oenzetowskiej Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych; organizuje też coroczne warsztaty na tematy związane z niepełnosprawnością.

W 2014 r. PE uruchomił również internetowy portal petycji, który wzmocnił publiczny charakter i przejrzystość petycji. Portal ten umożliwia obywatelom i rezydentom unijnym interakcję z UE, np. poparcie petycji uznanej za dopuszczalną. 

Internetowy portal petycji Parlamentu Europejskiego zawiera również szereg alternatyw dla petycji, które są dostępne dla obywateli europejskich.

mp/