Treść sprawozdania postulującego zmianę Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) oraz Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) została uzgodniona przez przedstawicieli pięciu frakcji Parlamentu Europejskiego: Europejskiej Partii Ludowej (EPL), socjaldemokratów (S&D), liberałów (Renew), Zielonych i Lewicę. Ogółem kluby te dysponują 529 głosami na 705 eurodeputowanych.

Czas na zmiany

Twórcy liczącego 110 stron dokumentu, który zawiera propozycje 267 zmian w obu traktatach, zwracają uwagę, że ich obowiązująca obecnie wersja weszła w życie 1 grudnia 2009 r. i nie odpowiada już wyzwaniom, przed którymi stoi dziś Unia Europejska.

Zmiany mają na celu przekształcenie UE, tak aby umożliwić jej skuteczniejsze stawianie czoła wyzwaniom geopolitycznym, zwiększyć jej zdolność do działania, a także umocnić jej legitymację demokratyczną i rozliczalność. W ocenie autorów projektu obecne ramy instytucjonalne Unii, a w szczególności jej proces decyzyjny, zwłaszcza w Radzie UE, są ledwie wystarczające dla Wspólnoty składającej się z 27 państw członkowskich, a w kontekście planowanego rozszerzenia reforma traktatów staje się nieunikniona.

Dokument wzywa Radę UE do niezwłocznego przedłożenia Radzie Europejskiej zawartych w nim wniosków zaś Radę Europejską do jak najszybszego zwołania konwentu zgodnie ze zwykłą procedurą zmiany traktatów przewidzianą w art. 48 ust. 2–5 TUE. Zobowiązuje też przewodniczącą PE Robertę Metsolę do przekazania rezolucji i załączonych do niej wniosków dotyczących zmiany traktatów Radzie UE i Komisji Europejskiej oraz parlamentom i rządom państw członkowskich.

Przegląd najważniejszych propozycji zmian w traktatach europejskich

Postulowane reformy instytucjonalne

Najważniejszym, a zarazem budzącym najżywsze kontrowersje, postulatem zawartym w dokumencie, jest reforma procesu decyzyjnego w UE. Kluczowym jej elementem miałaby być zmiana mechanizmu głosowania w Radzie UE, poprzez znaczne zwiększenie liczby obszarów, w których decyzje są podejmowane większością kwalifikowaną i w drodze zwykłej procedury ustawodawczej. Ogółem eliminacja zasady jednomyślności w głosowaniach w Radzie UE miałaby dotyczyć 65 obszarów.

Kolejną z głównych propozycji w tym obszarze jest wzmocnienie pozycji Parlamentu Europejskiego poprzez nadanie mu prawa inicjatywy ustawodawczej, w szczególności prawa do wprowadzania, zmiany lub uchylania przepisów prawa Unii, a także powierzenie PE roli współsprawodawcy w procedurze przyjmowania wieloletnich ram finansowych.

Dokument zawiera również postulat odwrócenia ról Rady UE i PE w zakresie mianowania i zatwierdzania przewodniczącego Komisji Europejskiej, której nazwa miałaby zostać zmieniona na Europejski Organ Wykonawczy.

Kolejnym elementem proponowanego pakietu reform jest propozycja zwiększenia przejrzystości działania Rady UE poprzez zobowiązanie jej do publikowania tych z jej stanowisk, które stanowią część zwykłego procesu legislacyjnego oraz do organizowania publicznej debaty nad przyjętymi stanowiskami.

wprowadzenie europejskiego referendum dotyczącego kwestii istotnych dla działań i polityki UE; wzywa do wzmocnienia instrumentów uczestnictwa obywatelskiego w procesie decyzyjnym Unii w ramach demokracji przedstawicielskiej;

Kompetencje

Autorzy dokumentu proponują ustanowienie wyłącznych kompetencji Unii Europejskiej w zakresie środowiska i różnorodności biologicznej, a także w zakresie negocjacji w sprawie zmiany klimatu. Z kolei kompetencje dzielone miałyby dotyczyć siedmiu nowych obszarów działania UE: kwestii zdrowia publicznego oraz ochrony i poprawy zdrowia ludzkiego (w szczególności w odniesieniu do transgranicznych zagrożeń), ochrony ludności, przemysłu i edukacji (w szczególności w odniesieniu do kwestii transgranicznych, takich jak wzajemne uznawanie stopni naukowych, ocen, kompetencji i kwalifikacji). Proponowany jest też dalszy rozwój kompetencji dzielonych Unii w obszarach związanych z energetyką, sprawami zagranicznymi, bezpieczeństwem zewnętrznym i obronnością, polityką dotyczącą granic zewnętrznych oraz infrastrukturą transgraniczną.

Praworządność

Najważniejsza zmiana proponowana w tym obszarze dotyczy zmiany procedury przewidzianej w art. 7 TUE w odniesieniu do ochrony praworządności poprzez zniesienie zasady jednomyślności, wprowadzenie jednoznacznych ram czasowych oraz uczynienie Trybunału Sprawiedliwości arbitrem w przypadku naruszeń.

Eurodeputowani z komisji AFCO proponują też wprowadzenie kontroli wstępnej norm w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej (tzw. abstrakcyjna kontrola norm) oraz nadanie PE uprawnień do wnoszenia spraw dotyczących uchybienia zobowiązaniom wynikającym z traktatów do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Polityka zagraniczna, bezpieczeństwa i obrony

Dokument wzywa do wprowadzenia zasady podejmowania decyzji dotyczących sankcji, etapów pośrednich w procesie rozszerzenia i innych decyzji dotyczących polityki zagranicznej w drodze głosowania większością kwalifikowaną. Wyjątek od tej zasady przewidziano w odniesieniu do decyzji zezwalających na misje wojskowe lub operacje z mandatem wykonawczym.

Kolejną istotną propozycją w tym obszarze jest ustanowienie Unii Obrony obejmującej jednostki wojskowe i stałą zdolność do szybkiego rozmieszczenia, pod dowództwem operacyjnym Unii. Proponuje się też, aby wspólne zamówienia i rozwój uzbrojenia były finansowane przez Unię ze specjalnego budżetu podlegającego współdecyzji i kontroli parlamentarnej. Zmianie tej miałoby towarzyszyć odpowiednie dostosowanie kompetencji Europejskiej Agencji Obrony. W dokumencie podkreślono przy tym, że zmiany te nie miałyby wpływu na klauzule dotyczące krajowych tradycji neutralności ani na członkostwo NATO.

Jednolity rynek, gospodarka i budżet

Autorzy dokumentu proponują, aby decyzje w sprawie podatków bezpośrednich i pośrednich były podejmowane w drodze głosowania wzmocnioną większością kwalifikowaną. Postulują również ustanowienie wieloletnich ram finansowych obejmujących pięcioletni okres oraz przyjęcie środków mających na celu zadbanie o to, aby państwa członkowskie inwestowały w osiąganie europejskich celów gospodarczych, społecznych i środowiskowych oraz celów w zakresie bezpieczeństwa.

Edukacja

Autorzy sprawozdania wzywają do wypracowywania wspólnych dla całej UE celów i norm edukacji propagującej wartości demokratyczne i praworządność, a także umiejętności cyfrowe i wiedzę ekonomiczną. Postulują ponadto opracowanie wspólnych norm dotyczących szkolenia zawodowego w celu zwiększenia mobilności pracowników.

Klimat i środowisko

Dokument proponuje ujęcie ograniczenia globalnego ocieplenia i ochrony różnorodności biologicznej wśród celów UE, a także sugeruje dodanie ochrony klimatu i różnorodności biologicznej do unijnych celów zrównoważonego rozwoju oraz włączenie do traktatów międzynarodowych unijnych zobowiązań do działania na rzecz ograniczenia globalnego wzrostu temperatury.

Polityka energetyczna

Eurodeputowani postulują utworzenie zintegrowanej europejskiej unii energetycznej. Zgodnie z ich propozycją „system energetyczny Unii musi być przystępny cenowo, oparty na efektywności energetycznej i na energii ze źródeł odnawialnych i musi być zgodny z porozumieniami międzynarodowymi na rzecz łagodzenia zmiany klimatu”.

Przestrzeń wolności, sprawiedliwości i bezpieczeństwa

Dokument zawiera propozycję, aby Europol otrzymał dodatkowe kompetencje podlegające kontroli parlamentarnej. Zawarto w nim także sugestię dodania przemocy ze względu na płeć i przestępstw przeciwko środowisku do kategorii przestępstwa unijnych oraz wezwanie do zarządzania działalnością Prokuratury Europejskiej za pomocą zwykłej procedury ustawodawczej.

Migracja

Autorzy dokumentu proponują wprowadzenie wspólnych norm minimalnych dotyczących nabycia obywatelstwa Unii przez obywateli państw trzecich, jak również wspólnych norm dotyczących wydawania wiz długoterminowych i zezwoleń na pobyt, aby zapobiec sprzedaży obywatelstwa i prawa pobytu i związanym z tym nadużyciom.

Zdrowie

Do najistotniejszych propozycji w tym obszarze należy ustanowienie wspólnych dla całej UE wskaźników dotyczących systemów opieki zdrowotnej oraz wprowadzenie systemu wczesnego powiadamiania i monitorowania poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia oraz ich kontroli, w szczególności w razie pandemii.

Dokument wzywa też Unię do wprowadzenia środków monitorowania i koordynowania dostępu do wspólnej diagnostyki, informacji i leczenia chorób zakaźnych i niezakaźnych, w tym chorób rzadkich.

Nauka i technika

Sprawozdawcy proponują, aby UE opracowała wspólną strategię dotyczącą przestrzeni kosmicznej i dążyła do stworzenia wspólnych ram działań w przestrzeni kosmicznej.

Opinie polskich europosłów na temat proponowanych zmian w traktatach europejskich

„Co najbardziej uderza w pomysłach zaakceptowanych przez AFCO, a które zostaną poddane pod głosowanie na najbliższej sesji plenarnej, to ich rewolucyjność. Poczynając od tego, że we wstępie przywołuje się, jako korzenie ideowe, +dziedzictwo+ komunisty i trockisty Altiero Spinellego, poprzez kompletną likwidację prawa weta w 65 obszarach w głosowaniach w Radzie UE, aż po odwoływanie się wszędzie gdzie się da do pojęcia +gender+ - symbolu i treści rewolucji kulturalnej. Wskazuje to na ideologiczne pogłębienie całego pomysłu, którego celem, oprócz zmiany ustrojowej, jest też zmiana społeczna i antropologiczna” - mówił w rozmowie z PAP eurodeputowany PiS Jacek Saryusz-Wolski.

Pozytywnie proponowane zmiany ocenia z kolei europoseł Nowej Lewicy Robert Biedroń.

„Wszystko, co zacieśnia współpracę w tych zakresach, które zostały dziś uzgodnione, wzmacnia nasze bezpieczeństwo. Przypomnę, że UE nie miała kompetencji dotyczących zdrowia, a dzięki temu, że stworzyła system współpracy państw członkowskich podczas pandemii Covid, ustrzegło nas to przed wielkim niebezpieczeństwem. Unia Europejska nie miała wielkich kompetencji, jeśli chodzi o politykę obronną i militarną, a dzięki temu, że zacieśniliśmy tę współpracę dzisiaj jesteśmy w stanie w sposób całkiem skuteczny gwarantować bezpieczeństwo Polski i UE, jeśli chodzi o kontekst wojny w Ukrainie. Widać, że zacieśnianie współpracy nam pomaga” – powiedział Biedroń PAP pod koniec października.

Głosowanie nad przyjęciem sprawozdania odbędzie się w środę 22 listopada wczesnym popołudniem. Jeżeli zostanie ono zatwierdzone, to 12 grudnia dokument trafi pod obrady Rady ministrów ds. europejskich. Prezydencja hiszpańska przekazała, że jest wystarczająca większość, żeby przekazać dokument Radzie Europejskiej, która zwykłą większością głosów może zwołać konwent złożony z przedstawicieli państw członkowskich i instytucji unijnych. Zadaniem konwentu jest praca nad traktatem, który następnie przekazuje Radzie Europejskiej. Przewodniczący Rady Europejskiej zwołuje Konferencję Międzyrządową i następnie uzgodniony Traktat trafia do ratyfikacji przez państwa członkowskie.

mam/