Parlament Europejski, zgodnie z postanowieniami Traktatu Lizbońskiego, liczy 751 posłów. Od 1979 r. są oni wybierani w państwach członkowskich UE w powszechnych wyborach bezpośrednich na okres pięciu lat. Mandaty w europarlamencie przydzielane są na podstawie liczby ludności poszczególnych państw członkowskich. Największa liczba posłów, jaką może mieć dane państwo to 96 - tylu europarlamentarzystów mają Niemcy. Minimum to 6 posłów - takie reprezentacje mają najmniejsze kraje: Luksemburg, Cypr, Estonia, Malta.
Parlament debatuje w 24 językach.
Grupy polityczne
Posłowie do PE pogrupowani są według podobieństwa poglądów politycznych, a nie narodowości. By stworzyć grupę polityczną potrzeba 25 posłów, reprezentujących co najmniej jedną czwartą państw członkowskich.
Obecnie jest osiem takich grup:
- Grupa Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci)
- Grupa Postępowego Sojuszu Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim
- Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy
- Grupa Porozumienia Liberałów i Demokratów na Rzecz Europy
- Konfederacyjna Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej/Nordycka Zielona Lewica
- Grupa Zielonych/Wolne Przymierze Europejskie
- Grupa Europa Wolności i Demokracji Bezpośredniej
- Europa Narodów i Wolności
Poseł może należeć tylko do jednej grupy politycznej. Każda z grup politycznych zajmuje się samodzielnie swoją organizacją wewnętrzną, powołuje przewodniczącego, prezydium i sekretariat.
Przewodniczący PE
Pracami Parlamentu Europejskiego kieruje jego przewodniczący, wybierany na dwa i pół roku, czyli na połowę kadencji europarlamentu. Przewodniczący reprezentuje Parlament Europejski na świecie oraz przed pozostałymi instytucjami UE; nadzoruje funkcjonowanie PE i jego organów, przewodniczy posiedzeniom plenarnym oraz czuwa nad przestrzeganiem regulaminu. Przewodniczącego wspiera czternastu wiceprzewodniczących.
Posiedzenia plenarne
Parlament zbiera się co miesiąc (z wyjątkiem sierpnia) na czterodniowej sesji plenarnej, która trwa od poniedziałku do czwartku. Prace toczą się w trzech miejscach: posiedzenia plenarne odbywają się w Strasburgu i Brukseli. W Luksemburgu znajduje się pierwsza sala obrad PE oraz biura, głównie administracyjne.
W sali posiedzeń plenarnych miejsca są przydzielane posłom w zależności od ich przynależności politycznej, od lewej strony do prawej, po uzyskaniu zgody przewodniczących grup. Ci, którzy nie należą do żadnej grupy, zajmują miejsce jako posłowie niezrzeszeni.
Obrady rozpoczynają się w poniedziałki o godz. 17. Otwierając je, przewodniczący PE informuje europarlamentarzystów o kwestiach proceduralnych, korektach harmonogramu sesji itp. Później jest czas na wystąpienia jednominutowe: przez 60 sekund każdy z europarlamentarzystów może wypowiadać się na aktualnie istotny temat.
Dopiero potem PE przystępuje do debaty zgodnie z przyjętym harmonogramem.
We wtorek posiedzenie zaczyna się rano i zwykle trwa do późnego popołudnia. Najpierw europosłowie rozpatrują wnioski Komisji Europejskiej i Rady UE o zastosowanie w Parlamencie procedury legislacji w trybie pilnym dla proponowanych przez te instytucje aktów prawnych. Głosowanie nad sprawozdaniami, które były przedmiotem poniedziałkowej debaty, zwykle odbywają się w południe.
W środę odbywają się zwykle najważniejsze głosowania, zwłaszcza te, które wymagają bezwzględnej większości głosów. Głosowania trwają tego dnia przeważnie od godz. 11.30 do 13.
Natomiast w czwartek europosłowie głosują nad ostatnimi punktami porządku od południa. Zwyczajowo sesję kończą trzy krótkie debaty dotyczące przestrzegania praw człowieka na świecie.
Posiedzenia Parlamentu Europejskiego są otwarte dla publiczności; ze specjalnej galerii można - zarówno w Strasburgu, jak i w Brukseli - przysłuchiwać się debacie.
Podczas posiedzenia plenarnego europoseł może wypowiadać się na dowolny temat, który uzna za ważny. Może również zwrócić się do Komisji o złożenie stosownego wniosku w sprawie kwestii, które jego zdaniem wymagają sporządzenia aktu wspólnotowego. Ponadto podczas posiedzenia jest również czas na turę pytań skierowanych do Rady lub Komisji. Przeważnie tura pytań do Komisji odbywa się we wtorek, a tura pytań do Rady - w środę.
PE przyjmuje:
- sprawozdania legislacyjne w ramach procedur: współdecyzji, zgody i konsultacji.
- budżet, który określa co roku wydatki i dochody Unii.
- sprawozdania nielegislacyjne, które sporządzane są przez Parlament z jego własnej inicjatywy przez właściwą komisję parlamentarną. Przyjmując te teksty, Parlament zwraca się do innych instytucji i organów europejskich, rządów krajowych, a nawet krajów trzecich, w celu zwrócenia uwagi na konkretną kwestię i wywołania ich reakcji.
Roczny kalendarz prac Parlamentu Europejskiego jest przyjmowany co roku przez zgromadzenie plenarne na wniosek Konferencji Przewodniczących Grup Politycznych. Kalendarz określa również tygodnie posiedzeń komisji parlamentarnych oraz grup politycznych. Porządek dzienny posiedzenia planarnego informuje o tym, czy po oświadczeniach Rady, Komisji, Rady Europejskiej oraz pytaniach ustnych do Rady i do Komisji nastąpi głosowanie nad projektem rezolucji. Podsumowaniem debat nad przypadkami łamania praw człowieka, zasad demokracji i państwa prawa może być projekt rezolucji. Dokumenty takie składają przeważnie komisje, grupy polityczne lub co najmniej czterdziestu posłów.
Komisje
Aby przygotować prace Parlamentu podczas posiedzeń plenarnych posłowie są przydzielani do stałych komisji, z których każda specjalizuje się w odrębnej dziedzinie. Każda z 20 komisji liczy od 25 do 73 posłów, posiada przewodniczącego, prezydium i sekretariat. Skład polityczny komisji odzwierciedla skład Parlamentu.
Komisje parlamentarne odbywają posiedzenia raz lub dwa razy w miesiącu, w Brukseli, a ich obrady są jawne.
Posłowie w komisjach opracowują projekty legislacyjne i sprawozdania z własnych inicjatyw, wprowadzają poprawki i głosują nad nimi. Analizują propozycje Komisji i Rady oraz, w razie potrzeby, sporządzają sprawozdania, które są przedstawiane na posiedzeniach plenarnych.
Parlament Europejski może również tworzyć podkomisje i specjalne komisje tymczasowe, które zajmują się konkretnymi problemami, lub komisje śledcze w ramach swoich kompetencji kontrolnych, które służą do badania doniesień o złym stosowaniu unijnych przepisów.
Przewodniczący komisji koordynują prace w ramach Konferencji Przewodniczących Komisji.
Konferencja przewodniczących
Za organizację prac PE, planowanie prac legislacyjnych, określanie kompetencji komisji i delegacji oraz ich składu, kontakty z innymi instytucjami Unii Europejskiej, parlamentami narodowymi i krajami trzecimi odpowiada Konferencja Przewodniczących. Jest to organ polityczny Parlamentu Europejskiego, który tworzą: Przewodniczący Parlamentu oraz przewodniczący grup politycznych; zasiada w niej również jeden przedstawiciel posłów niezrzeszonych, bez prawa głosu.
Konferencja Przewodniczących sporządza kalendarz prac Parlamentu i porządek dzienny sesji miesięcznych oraz dokonuje przydziału miejsc posłów na sali posiedzeń.
Konferencja podejmuje decyzje na zasadzie konsensusu lub głosowania, przy czym oddane głosy waży się według liczby członków każdej grupy politycznej.
Posiedzenia Konferencji Przewodniczących odbywają się na ogół dwa razy w miesiącu i nie są jawne. Protokoły z tych obrad są tłumaczone na wszystkie języki urzędowe, drukowane i doręczane wszystkim posłom. Każdy poseł może składać pytania dotyczące działalności Konferencji Przewodniczących.
Delegacje i zespoły międzypartyjne
Poprzez swoje delegacje Parlament Europejski przyczynia się do reprezentowania Unii Europejskiej na zewnątrz. Delegacje utrzymują stosunki i prowadzą wymianę informacji z parlamentami państw, które nie należą do Unii Europejskiej. Ich celem jest też promowanie w krajach trzecich wartości, na jakich opiera się Unia Europejska, a mianowicie: wolności i demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz zasady państwa prawa.
Można wyszczególnić różne rodzaje delegacji: wspólne komisje parlamentarne, komisje współpracy parlamentarnej, inne delegacje międzyparlamentarne i delegacje do wielostronnych zgromadzeń parlamentarnych.
Posłowie wszystkich grup politycznych i członkowie wszystkich komisji mogą tworzyć intergrupy w celu prowadzenia nieformalnej wymiany poglądów na określone tematy i wspierania kontaktów między posłami, a społeczeństwem obywatelskim. Intergrupy nie są organami Parlamentu i w związku z tym nie mogą wypowiadać się w jego imieniu.