W wyniku brytyjskiej decyzji o wyjściu z UE, przewodniczący Parlamentu Europejskiego Antonio Tajani zorganizował serię dyskusji połączonych z wystąpieniami głów państw członkowskich podczas sesji plenarnych PE. Jego celem było umożliwienie rządom przedstawienie ich własnych wizji rozwoju Wspólnoty i zainspirowanie debaty o kierunku reform.

Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego przygotowało serię raportów z tych wystąpień, w których eksperci zbadali dobór tematów, elementy wspólne i rozbieżności w wypowiedziach przywódców. W ramach debat „Future of Europe” (Przyszłość Europy) od stycznia 2018 do kwietnia 2019 roku głos zabrało 20 szefów rządów i prezydentów. Z syntezy, pod redakcją Ralfa Drachenberga i Silvii Kotanidis, wynika, iż wyzwania stojące przed Unią są znaczne, a wspólne stanowiska jej przywódców będą niezbędne by stawić im czoła.  

Pod wieloma względami z wystąpień głów państw płynie wspólne przesłanie, aczkolwiek z widocznymi różnicami, w szczególności jeśli chodzi o faktyczne rozwiązywanie problemów. Przywódcy nie mają wątpliwości, że państwa członkowskie są silniejsze w ramach Wspólnoty i to właśnie razem należy szukać odpowiedzi na najważniejsze wyzwania współczesności. Kluczem jest zachowanie jedności i solidarności Unii, nadszarpniętej przez brexit, lecz zdania na temat wprowadzenia realnej federacji są mocno podzielone.

Dobrym przykładem istotnych różnic zdań jest kwestia pielęgnowania wartości europejskich. „Powtarzającym się motywem było znaczenie wartości europejskich i konieczność ich obrony, zarówno w UE, jak i na zewnątrz. Premier Hiszpanii Pedro Sanchez podkreślił, że nadszedł czas, aby chronić i bronić wartości, które czynią nasz projekt wyjątkowym, a nawet wzbudzającym zazdrość na świecie. Wartości europejskie były często wymieniane razem z tożsamością europejską. Podczas gdy premier Mateusz Morawiecki określił tożsamość europejską jako zakorzenioną w chrześcijaństwie, większość innych, jak np. prezydent Rumunii Klaus Iohannis, podkreślało, że tożsamość ta opiera się na zasadach, wartościach i wspólnych interesach.

Nawiązując do ostatnich wyzwań, z którymi zmagała się Wspólnota, mówcy przedstawili te, które czekają nas w najbliższej przyszłości. Będą one dotyczyć migracji, zmian klimatycznych, bezpieczeństwa, zaufania do instytucji, populizmu, niestabilności w regionie, digitalizacji, brexitu, rozwoju gospodarczego, globalizacji, cyberbezpieczeństwa i demografii. Do ich rozwiązywania trzeba będzie podejść na trzech płaszczyznach – politycznej, międzynarodowej i konkretnych regulacji prawnych (polityk unijnych).

Jednomyślność co do znaczenia migracji, zmian klimatycznych, bezpieczeństwa i wzmacniania integracji europejskiej nie oznacza takich samych opinii co do działań, jakie należy w tych kwestiach podjąć. Rozważania na temat większego lub mniejszego zaangażowania i regulacji unijnych dotyczyły większości polityk.

Pomimo konieczności reform, przywódcy uważają, iż należy je podejmować zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym, bez zmian traktatowych. Tematem spornym pozostaje zasada jednomyślności – czy należy ją ograniczyć, a jeśli tak, to w jakim zakresie. Instytucjonalnie ważna jest też demokratyzacja instytucji UE, lepsza komunikacja oraz nawiązanie bliższej więzi z obywatelami.

Porównując częstotliwość poruszania danych tematów przez 20 mówców i czas poświęcony na omawianie poszczególnych zagadnień, autorzy analizy opracowali listę najważniejszych kwestii dla przyszłości UE. W obu przypadkach na pierwszym miejscu znajduje się migracja, a na trzecim wieloletnie ramy finansowe. Jeśli chodzi o częstotliwość występowania, w wypowiedziach wysoko znajduje się klimat, bezpieczeństwo i obrona, a jeśli chodzi o czas wystąpień - sprawy socjalne, obrona i unia walutowa. Do listy najistotniejszych zagadnień trzeba też dodać rynek wewnętrzny, zdrowie i żywność.
 
Autorzy analizy zwracają uwagę, że nie tylko znaczenie danych kwestii dla przyszłości UE miało wpływ na ich poruszanie podczas debat. Istnieje oczywiście wiele powodów, dla których niektórzy mówcy podkreślali dane kwestie, a inni prawie lub zupełnie o nich nie wspominali. Różne narodowe priorytety, jak również przynależność partyjna, tłumaczą część odstępstw. Dla przykładu, wszyscy przywódcy z lewej strony sceny politycznej poświęcili dużą część swojego przemówienia polityce socjalnej.  

Jednym z powodów zorganizowania debat, oprócz świadomości konieczności przeprowadzenia gruntownych zmian w UE wywołanej brexitem, są nadchodzące wybory do Parlamentu Europejskiego. Obywatele Unii dowiedzieli się czego mogą się spodziewać w nadchodzących latach, a przywódcy otrzymali szansę na przedstawienie własnej wizji przyszłości i zaproponowania konkretnych propozycji reform czy nowych rozwiązań.  

Joanna Jasińska

woj/