Unia Europejska ma osobowość prawną opartą o własny system prawny, a prawo unijne bezpośrednio lub pośrednio oddziałuje na prawo państw członkowskich. Znajomość procesów legislacyjnych zachodzących w Brukseli jest niezbędna, by rozumieć politykę Wspólnoty. Okazuje się, że z wiedzą na ten temat nie jest najgorzej. W naszym quizie prawidłowe odpowiedzi wskazywało ok. 85 proc. ankietowanych.

Porządek prawny zazwyczaj dzieli się na prawo pierwotne (Traktaty i ogólne zasady prawa), prawo wtórne (oparte na Traktatach) oraz przepisy uzupełniające. Podstawy prawa pierwotnego tworzy Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Wiedziało o tym blisko 9 na 10 uczestników quizu (8 proc. błędnie wskazało na konstytucję, a 4 proc. na dyrektywę).

Warto przy tym podkreślić, że prawo pierwotne jest stanowione przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, a nie przez unijne instytucje. Akty prawa pierwotnego charakteryzuje bezpośrednie obowiązywanie, co oznacza, że normy tego prawa od dnia wejścia w życie są częścią porządku prawnego, który obowiązuje w państwie członkowskim. Normy prawa pierwotnego nie wymagają wdrożenia do krajowego porządku prawnego; mają też pierwszeństwo w stosunku do aktów prawa krajowego, z zastrzeżeniem Konstytucji danego państwa.

Unijne instytucje tworzą natomiast akty prawa wtórnego. Mogą to być akty wiążące, którymi są rozporządzenia, dyrektywy i decyzje, lub akty niewiążące, którymi są zalecenia i opinie.

W procesach decyzyjnych na poziomie Unii Europejskiej uczestniczą różne instytucje UE, w szczególności: Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada (Rada Unii Europejskiej) czy Komisja Europejska. Nie bierze natomiast udziału Europejski Trybunał Obrachunkowy (wiedziało o tym 86 proc. naszych ankietowanych).

Każdy europejski akt prawodawczy opiera się na określonym artykule w traktacie, zwanym jego podstawą prawną, która decyduje o tym, jaką procedurę ustawodawczą należy zastosować. Proces decyzyjny określony jest w traktacie i obejmuje wnioski ustawodawcze Komisji, kolejne czytania w Radzie i w Parlamencie Europejskim oraz opinie organów doradczych.

Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej i Parlament Europejski przy opracowywaniu aktów prawnych zasięgają opinii Komitetu Regionów. Nie wiedziało o tym ponad 16 proc. uczestników naszego quizu, którzy wskazywali tu na Europejski Urząd ds. Pracy lub Europejski Komitet Praw Człowieka.

KR może także wydawać opinie z inicjatywy własnej na temat projektów aktów prawnych, które członkowie Komitetu uznają za szczególnie istotne dla władz lokalnych i regionalnych. Po przyjęciu przez komisję KR-u projekt opinii jest omawiany na sesji plenarnej. Przyjęta w drodze głosowania opinia zostaje przekazana wszystkim instytucjom europejskim oraz opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. 

Ponadto Parlament Europejski, Rada i Komisja są prawnie zobowiązane do konsultowania się z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym (EKES-em).

Również parlamenty narodowe otrzymują projekty aktów prawodawczych. Działania UE są objęte zasadą pomocniczości – co oznacza, że UE podejmuje działania jedynie wtedy, gdy będą one skuteczniejsze na szczeblu UE niż na szczeblu krajowym. Taką odpowiedź wskazało w naszym quizie 85 proc. uczestników (10 proc. myślało, że zasada pomocniczości dotyczy pomocy w przypadku klęsk żywiołowych, a 5 proc. pomocy finansowej w razie nadmiernego zadłużenia).

Są jednak wyjątki od zasady pomocniczości - wyłączone są z niej obszary, w których Unia posiada wyłączną kompetencję np. wspólna polityka handlowa, unia celna, polityka pieniężna dla strefy euro. W naszym quizie na wspólną politykę handlową prawidłowo wskazało 85 proc. internautów (9 proc. uważało, że chodzi o politykę zdrowotną, a 6 proc. błędnie wskazało na politykę edukacyjną).