Koncepcja, zgodnie z którą Unia Europejska powinna zaangażować się w działania w obszarze bezpieczeństwa i obrony, zyskuje na popularności wśród obywateli Unii. W badaniu porównawczym Eurobarometru dotyczącym spostrzeżeń i oczekiwań obywateli, przeprowadzonym dla Parlamentu Europejskiego w latach 2016 i 2018, wykazano, że odsetek obywateli Unii, którzy chcieliby, aby UE w większym stopniu ingerowała w obszarze polityki bezpieczeństwa i obrony, wzrósł z 66 % w 2016 r. do 68 % w 2018 r.  Największe poparcie dla wzrostu zaangażowania UE w obszarze bezpieczeństwa i obrony odnotowano na Cyprze (92 %), w Rumunii (80 %) i Hiszpanii (78 %).

W warunkach zagrożenia spowodowanych kryzysami we wschodnim i w południowym sąsiedztwie UE, takimi jak okupacja Krymu i konflikty na Bliskim Wschodzie, oczekuje się od UE podjęcia bardziej zdecydowanych działań. 

W następstwie decyzji Rady z 2013 r., a zwłaszcza od uruchomienia globalnej strategii UE w 2016 r., UE stara się sprostać tym potrzebom, w szczególności przez pełne wdrożenie postanowień Traktatu z Lizbony. 

W ostatnich latach rozpoczęto wdrażanie ambitnych inicjatyw w obszarze bezpieczeństwa i obrony, takich jak stała współpraca strukturalna (PESCO), europejski plan działań w sektorze obrony, obejmujący nowy fundusz obrony przeznaczony na finansowanie badań i rozwoju w obszarze zdolności wojskowych UE, bliższa i skuteczniejsza współpraca z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO), plan na rzecz umożliwienia mobilności wojskowej w całej UE oraz przegląd finansowania cywilnych i wojskowych misji i operacji celem ich usprawnienia.

Nowe inicjatywy przedstawiono w odpowiednich wnioskach w nowych wieloletnich ramach finansowych (WRF) na lata 2021–2027) i towarzyszących im instrumentach pozabudżetowych. Wydatki administracyjne i operacyjne w ramach WPZiB dotyczą jednego z obszarów polityki i jako takie są finansowane z budżetu Unii, z wyjątkiem wydatków operacyjnych związanych z wojskowością lub obroną, które nie mogą podlegać finansowaniu z budżetu Unii. W WRF na lata 2014–2020 wydatki na WPZiB zawarto jako pozycję w budżecie w dziale 4: Globalny wymiar Europy, który obejmuje wszystkie wydatki na działania zewnętrzne z wyjątkiem Europejskiego Funduszu Rozwoju. 

Wydatki na WPZiB obejmują tylko niektóre działania w ramach polityki zagranicznej UE, tj. cywilne misje w dziedzinie WPBiO, działania specjalnych przedstawicieli oraz działania na rzecz nieproliferacji i rozbrojenia. Podejście do zarządzania kryzysowego w ramach WPZiB przewiduje zaangażowanie we wszystkich fazach cyklu kryzysu, począwszy od strategii prewencyjnych i reagowania w sytuacjach kryzysowych po odnowę i odbudowę po kryzysie, a także kompleksowe i skoordynowane wykorzystanie wszystkich instrumentów polityki zagranicznej. Jak dotąd wydatki związane z wojskowością lub obroną pokrywano w ramach mechanizmu ATHENA. 

Ustanowiony w 2004 r. mechanizm nie jest częścią budżetu UE, lecz bazuje na środkach przydzielanych przez państwa członkowskie na podstawie ich dochodu narodowego brutto (z wyłączeniem Danii objętej klauzulą opt-out w kontekście WPBiO). Państwa trzecie i inne organizacje międzynarodowe również mogą uczestniczyć w mechanizmie ATHENA na ściśle określonych warunkach. Główne rodzaje wydatków pokrywanych w ramach mechanizmu ATHENA obejmują zakwaterowanie, przemieszczanie się, administrację, komunikację w sektorze publicznym, zatrudnianie lokalnych pracowników, rozmieszczanie dowództwa sił, usługi medyczne i infrastrukturę, w tym systemy informatyczne (IT) i gromadzenie informacji. Zgodnie ze specjalną procedurą zatwierdzania finansowanie w ramach mechanizmu ATHENA może również obejmować dodatkowy sprzęt i dodatkowe usługi. Obecnie ma miejsce sześć czynnie prowadzonych operacji wojskowych UE i wszystkie z nich korzystają z finansowania w ramach mechanizmu ATHENA.

Dział Globalny wymiar Europy obejmuje również szereg dodatkowych instrumentów mających znaczenie dla polityki bezpieczeństwa i obrony, takich jak Instrument na rzecz Przyczyniania się do Stabilności i Pokoju (IcSP), dysponujący budżetem w wysokości 1 mld EUR na lata 2014–2020, skupiający się na zarządzaniu kryzysowym i budowaniu pokoju. Instrument ten zmieniono w 2017 r., aby stworzyć nowe możliwości finansowania rozwoju potencjału wojskowego w państwach trzecich, przeznaczając na ten cel dodatkowe 100 mln EUR. 

Dzięki tym zmianom Unia może wspierać wzmacnianie potencjału podmiotów wojskowych w krajach partnerskich za pomocą szkoleń i mentoringu, dostarczania nieśmiercionośnego sprzętu i modernizacji infrastruktury. Fundusze UE nie mogą być wykorzystywane do finansowania powtarzalnych wydatków wojskowych, zamówień na broń i amunicję ani szkoleń, które mają na celu wyłącznie przyczynienie się do budowania zdolności bojowej sił zbrojnych. 

Co jeszcze można zrobić 

Biorąc pod uwagę wyrażone niedawno wsparcie przywódców UE na rzecz dalszych inicjatyw w obszarze polityki bezpieczeństwa i obrony UE, w przyszłości odbędą się prawdopodobnie ważne debaty dotyczące ewentualnego stopniowego ukształtowania Europejskiej Unii Obrony.

Debata na temat przyszłości polityki bezpieczeństwa i obrony UE jest bardzo złożona i obejmuje kilka potencjalnych scenariuszy na przyszłość, jak przedstawiono w dokumencie Komisji z 2017 r. dotyczącym przyszłości europejskiej obronności. 

Najambitniejszy z trzech scenariuszy przedstawionych w dokumencie przewiduje stopniowe określanie wspólnej unijnej polityki obronnej, prowadzącej do utworzenia wspólnej obrony na podstawie art. 42 TUE. Wkład szefów państw lub rządów w debaty w sprawie przyszłości Europy jak na razie pokazuje, że panuje powszechna zgoda, iż niestabilność i nieprzewidywalność charakteryzujące obecną sytuację na świecie wymagają wspólnej reakcji UE i państw członkowskich. 

W konsekwencji szefowie państw lub rządów w większości wyrazili poparcie dla obecnych starań w zakresie poprawy bezpieczeństwa i obrony UE, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa i dobrobytu obywateli Unii. Niektórzy z największych zwolenników prawdziwej Europejskiej Unii Obrony mówili nawet o utworzeniu w perspektywie długoterminowej armii UE o charakterze uzupełniającym do NATO, choć faktyczne skutki takiego kroku pozostają do ustalenia. 

W najbliższych latach działania w ramach Europejskiego Funduszu Obronnego zostaną zintensyfikowane i oczekuje się, że fundusz osiągnie pełną przewidywaną zdolność do koordynacji, uzupełniania i wzmacniania krajowych inwestycji w badania nad obronnością, rozwój prototypów oraz nabywanie sprzętu wojskowego i technologii wojskowych. Inwestycje z budżetu w ten fundusz bez wątpienia będą krokiem w kierunku budowania prawdziwej Europejskiej Unii Obrony. Zgodnie z porozumieniem zawartym przez państwa członkowskie 35 % ich wydatków na sprzęt zostanie wykorzystane na projekty oparte na współpracy. Tego rodzaju regulacje finansowe będą stanowiły zachętę do dalszej współpracy między państwami członkowskimi. Z Europejskiego Funduszu Obronnego skorzystają zarówno krajowe siły zbrojne, jak i prywatne przedsiębiorstwa prowadzące badania i ośrodki badawcze. Współpracę wzmocni również PESCO, nie tylko za pomocą wspólnej polityki, ale również przez łączenie zasobów i przyczynianie się do zapewnienia większej efektywności wydatków na rzecz pokoju i bezpieczeństwa. 

PESCO poprawi współpracę w obszarze inwestycji, rozwoju zdolności oraz gotowości operacyjnej – dziedzinach, które w przeszłości były niedofinansowane w niektórych państwach członkowskich. Bezpieczeństwo i obrona 9 Jeśli chodzi o misje w dziedzinie WPBiO, porozumienie państw członkowskich dotyczące zwiększenia wkładów na cywilne misje w dziedzinie WPBiO oraz wzmocnienia zdolności UE do rozmieszczania cywilnych misji zarządzania kryzysowego w ramach nowego cywilnego wymiaru WPBiO mogą potencjalnie zwiększyć zdolność UE do zarządzania kryzysowego. 

Oprócz inicjatyw, które zostały już uruchomione, istnieją znaczne możliwości dalszych działań UE w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony w oparciu o postanowienia Traktatu z Lizbony. Pod koniec 2017 r. Parlament Europejski wezwał wysoką przedstawiciel / wiceprzewodniczącą Komisji do opracowania białej księgi UE na temat bezpieczeństwa i obrony na podstawie globalnej strategii UE. Idąc jeszcze dalej, Parlament zaproponował też dokonanie oceny możliwości utworzenia w Komisji dyrekcji generalnej ds. obrony. 

W czasie poprzedniej kadencji Parlament poparł skuteczne wykorzystanie istniejących narzędzi WPBiO umożliwiających koordynację działań krajowych i bliższe łączenie zasobów. Podkreślił znaczenie rozwiązania długotrwałych problemów operacyjnych związanych z rozmieszczaniem grup bojowych UE, które funkcjonują od 2007 r., a jeszcze nigdy nie zostały rozmieszczone. 

Jeśli chodzi o kontrolę parlamentarną, Parlament Europejski wezwał także do przekształcenia Podkomisji Bezpieczeństwa i Obrony w pełnoprawną komisję parlamentarną, zwiększając tym samym potencjalną liczbę sporządzonych przez nią sprawozdań z własnej inicjatywy w obszarze bezpieczeństwa i obrony oraz umożliwiając jej kierowanie bezpośrednio do Konferencji Przewodniczących zaleceń odnośnie do tematów sprawozdań i sprawozdawców, a także przyjmowanie sprawozdań i przedkładanie ich bezpośrednio na posiedzeniu plenarnym. Ponadto potencjalne zwiększenie zakresu głosowania większością kwalifikowaną, aby objąć nim więcej obszarów WPZiB, takich jak systemy sankcji i decyzje w sprawie cywilnych misji w dziedzinie WPBiO, zaproponowane przez przewodniczącego Komisji J.-C. Junckera w orędziu o stanie Unii z 2018 r. może mieć istotne znaczenie dla przyszłości polityki bezpieczeństwa i obrony UE.

Na podst. © Unia Europejska, 2018

mp/