Od 2014 r. podejmuje się wysiłki w wielu obszarach, obejmujące poprawę współpracy transgranicznej między organami krajowymi odpowiedzialnymi za ochronę konsumentów i nadzór rynku. W szczególności w kwietniu 2018 r. Komisja zaproponowała „nowy ład dla konsumentów”, umożliwiający wnoszenie powództw przedstawicielskich w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumentów. 

Działania sektorowe obejmowały: zniesienie opłat roamingowych w UE w 2017 r.; ustanowienie przepisów mających na celu umożliwienie uczestnictwa konsumentów w jednolitym rynku cyfrowym; przeprowadzenie reform przepisów dotyczących ochrony prywatności i danych osobowych; zwiększenie praw odbiorców energii i pasażerów oraz działania służące rozwiązaniu kwestii „podwójnej jakości” markowych produktów spożywczych. 

Budżet UE na ochronę konsumentów jest stosunkowo niski, ponieważ o ile przepisy w tym zakresie ustanawia się na szczeblu unijnym, to państwa członkowskie są odpowiedzialne za ich wdrożenie i wykonanie.

Program na rzecz konsumentów dysponuje budżetem w wysokości 188 mln EUR na lata 2013–2020, tj. ok. 0,05 EUR na obywatela na rok. Kwota ta może być inna w nowych wieloletnich ramach finansowych, jako że ochrona konsumentów staje się częścią większego programu jednolitego rynku, który ma stworzyć synergie między poszczególnymi obszarami ochrony konsumentów. Przyszła polityka w tym obszarze koncentrowałaby się na dłuższym cyklu życia produktów, wymogach dotyczących etykietowania i jakości produktów pozarolniczych i przemysłowych, uczciwszemu etykietowaniu żywności i detalicznych usługach finansowych.

Co zrobiono w czasie kadencji PE 2014–2019 

Od połowy 2014 r. Unia stworzyła wiele inicjatyw strategicznych służących poprawie egzekwowania praw konsumentów oraz zapewnienia bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z przepisami na rynku wewnętrznym. 

Osiągnięcia w tym obszarze obejmują, co następuje: 

- W sprawie środków horyzontalnych – Parlament i Rada przyjęły nowe prawodawstwo, które przewiduje wprowadzenie od 2020 r. skuteczniejszych procedur w zakresie współpracy transgranicznej między organami krajowymi odpowiedzialnymi za ochronę konsumentów. Parlament i Rada osiągnęły także porozumienie w sprawie prawodawstwa wzmacniającego współpracę między organami nadzoru rynku. W kwietniu 2018 r. Komisja opublikowała „Nowy ład dla konsumentów”. Zawierał on 6 wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie unowocześnienia przepisów UE w zakresie ochrony konsumentów. Parlament i Rada osiągnęły porozumienie w sprawie wniosku w marcu 2019 r., a Parlament zatwierdził go w pierwszym czytaniu w kwietniu 2019 r. Dyrektywa wprowadzi maksymalny wymiar kar za powszechne naruszenia praw konsumenta w wysokości co najmniej 4 % rocznego obrotu przedsiębiorcy, zwiększy przejrzystość rynków internetowych i wprowadzi zakaz stosowania niektórych nowych nieuczciwych praktyk. Oczekuje się, że porozumienie zostanie formalnie potwierdzone przez Radę i nowo wybrany Parlament, z zastrzeżeniem przepisów dotyczących przenoszenia niedokończonych spraw na nową kadencje. 

- W sprawie wewnątrzunijnych opłat telefonicznych – w 2017 r. w całej UE zniesiono opłaty roamingowe . Wskutek nalegań Parlamentu Europejskiego od maja 2019 r. stawki połączeń między państwami członkowskimi zostały ograniczone do 0,19 EUR za minutę połączenia głosowego i 0,06 EUR za wiadomość SMS; 

- W sprawie jednolitego rynku cyfrowego – od stycznia 2018 r. obowiązują przepisy zakazujące nieuzasadnionego blokowania geograficznego, umożliwiające konsumentom zamawianie produktów i usług w sklepach internetowych w całej UE, bez dyskryminacji ze względu na narodowość lub miejsce pobytu. Oczekuje się, iż rozporządzenie w sprawie transgranicznych usług doręczania paczek przyjęte w kwietniu 2018 r. zwiększy przejrzystość i spowoduje obniżenie kosztów dostawy dla klientów sklepów internetowych. Nowe przepisy dotyczące umów sprzedaży towarów i umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych, przyjęte pod koniec kadencji, umocnią prawa konsumentów w zakresie zgodności towarów i środków zaradczych przysługujących kupującemu w przypadku nabycia towarów wadliwych. Przykładowo, państwa członkowskie będą mogły decydować o gwarancjach prawnych dotyczących towarów, treści cyfrowych i usług cyfrowych trwających dłużej niż dwa lata, a okres, w którym zakłada się, że towary były wadliwe od początku – obecnie wynoszący sześć miesięcy – zostanie przedłużony do co najmniej jednego roku. W sprawie prywatności – Parlament i Rada zwiększyły ochronę danych obywateli UE, przyjmując nowe ogólne rozporządzenie o ochronie danych (RODO), które weszło w życie w maju 2018 r. 

- W sprawie usług finansowych – w 2017 r. Komisja Europejska opublikowała plan działania określający strategię umożliwiającą konsumentom swobodny wybór z szerokiego zakresu usług finansowych dostępnych w UE i zapewniającą im dobrą ochronę. Celem planu działania jest w szczególności wykorzystanie potencjału transformacji cyfrowej i rozwoju technologicznego (FinTech); w celu poprawy dostępu konsumentów do usług finansowych w całej UE. 

- W sprawie energetyki – oczekuje się, że zmienione przepisy w zakresie etykietowania energetycznego zapewnią stosowanie etykiet energetycznych, które będą bardziej zrozumiałe dla konsumentów. Nowa struktura rynku energii przyjęta przez Parlament i Radę ma prowadzić do zapewnienia łatwiejszej zmiany dostawców (w ciągu 24 godzin) i większej przejrzystości rachunków za energię. Państwa członkowskie będą zobowiązane do zapewnienia ukierunkowanej ochrony klientom podatnym na zagrożenia lub dotkniętym ubóstwem energetycznym, a konsumenci będą mieli prawo do samodzielnego wytwarzania energii i do konsumpcji własnej tej energii; 

- W sprawie praw pasażerów – od lipca 2018 r. nowe przepisy dotyczące imprez turystycznych zapewniają lepsze informowanie konsumentów o nabywanych usługach oraz o przysługującym im prawie do jasno określonych środków zaradczych na wypadek niezgodności. 

- W sprawie żywności – Parlamentowi Europejskiemu udało się wprowadzić do programu UE kwestię podwójnej jakości produktów, co doprowadziło do zaproponowania przez Komisję przeglądu ww. dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, który umożliwi władzom krajowym zakazywanie praktyk w poszczególnych przypadkach.

W lutym 2019 r. Parlament i Rada osiągnęły Ochrona konsumentów europejskich porozumienie w sprawie ukierunkowanego przeglądu przepisów ogólnych prawa żywnościowego oraz ośmiu powiązanych aktów ustawodawczych. Oczekuje się, że nowe rozporządzenie poprawi publiczny dostęp do badań przemysłowych wykorzystywanych przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w ocenie ryzyka związanego z bezpieczeństwem żywności i paszy.

Co jeszcze można zrobić 

We wniosku dotyczącym WRF na lata 2020–2027 nie przewidziano kontynuacji bieżącego programu na rzecz konsumentów. 

Zamiast tego działania na rzecz ochrony konsumentów mają być uwzględnione w nowym programie jednolitego rynku w ramach pozycji 1: Jednolity rynek, innowacje i gospodarka cyfrowa. Celem nowego programu jest konsolidacja szeregu działań, które wcześniej były finansowane osobno. Łączy on 17 programów i działań finansowanych w ramach bieżących WRF, dwie nowe inicjatywy i osiem zobowiązań, jakie Komisja podjęła w międzyczasie, w tym nowy ład dla konsumentów, reformę nadzoru rynku oraz nowe ramy homologacji typu i nadzoru rynku pojazdów silnikowych. Zdaniem Komisji połączenie tych wszystkich obszarów w jeden program zminimalizuje pokrywanie się działań, zwiększy synergie i poprawi współpracę. 

Ochrona konsumentów i zapewnienie mocnej pozycji konsumenta należą do celów ogólnych nowego zaproponowanego programu. Jednym z celów szczegółowych jest wspieranie interesów konsumentów oraz zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów i bezpieczeństwa produktów. 

Program składa się z następujących dwóch głównych komponentów: 

- Wzmocnienie pozycji, wspieranie i edukowanie konsumentów, przedsiębiorstw i społeczeństwa obywatelskiego; zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów, zrównoważonej konsumpcji i bezpieczeństwa produktów, w szczególności przez wspieranie właściwych organów egzekwowania prawa i organizacji reprezentujących konsumentów oraz działań w zakresie współpracy; zapewnienie wszystkim konsumentom dostępu do środków dochodzenia roszczeń oraz zapewnienie odpowiednich informacji o rynku i konsumentach. Na ten komponent przydzielono szacunkową kwotę w wysokości 188 mln EUR. 

- Zwiększenie udziału konsumentów, innych użytkowników końcowych usług finansowych oraz społeczeństwa obywatelskiego w kształtowaniu polityki w dziedzinie usług finansowych; wspieranie lepszego zrozumienia sektora finansowego. Na ten komponent nie przydzielono określonej kwoty środków. 

Choć nie wspomniano o tym wprost, konsumenci mogą również odnosić korzyści z innych szczegółowych celów programu, np. wsparcia procesu normalizacji produktów, co może prowadzić do zapewnienia większego bezpieczeństwa produktów; przyczyniania się do wysokiego poziomu zdrowia ludzi, zwierząt i roślin na wszystkich etapach łańcucha żywnościowego oraz wspierania zrównoważonej produkcji i konsumpcji żywności; wdrażania i egzekwowania prawa Unii w dziedzinach rynku wewnętrznego towarów i usług, nadzoru rynku, a także w dziedzinach prawa umów i prawa stosunków pozaumownych. Działania na rzecz ochrony konsumentów będą miały na celu m.in. zwiększenie wiedzy na temat unijnych przepisów dotyczących konsumentów i bezpieczeństwa wśród konsumentów, przedsiębiorstw, społeczeństwa obywatelskiego i organów władz przez kampanie, wymianę najlepszych praktyk i wiedzy specjalistycznej oraz organizowanie szkoleń dla przedsiębiorstw, konsumentów, społeczeństwa obywatelskiego i organów administracji publicznej. Ich celem będzie także wzmocnienie pozycji konsumentów i organizacji przedstawicielskich konsumentów i przedsiębiorstw na szczeblu krajowym i unijnym dzięki wnoszeniu wkładu w dyskusje na temat polityki i proces podejmowania decyzji. 

We wniosku Komisji wyraźnie zapowiedziano wsparcie dla Europejskiej Organizacji Konsumentów (BEUC) i europejskiego stowarzyszenia ds. koordynacji udziału konsumentów w procesie normalizacji (ANEC). Szczególna uwaga zostanie poświęcona promowaniu zrównoważonej konsumpcji, zapobieganiu zagrożeniom dla konsumentów, którzy są na nie podatni, i wyzwaniom wynikającym z cyfryzacji gospodarki oraz rozwój nowych modeli konsumpcji i modeli biznesowych. Program powinien również wspierać działania w zakresie publikowania rocznych unijnych tabeli wyników dla rynków konsumenckich. 

W ramach programu pomoc otrzymają właściwe organy krajowe, w tym organy odpowiedzialne za ochronę konsumentów oraz organy odpowiedzialne za monitorowanie bezpieczeństwa produktów. Program będzie wspierał unijny system szybkiego informowania o produktach niebezpiecznych (RAPEX), sieć współpracy w zakresie ochrony konsumenta oraz współpracę i wspólne działania organów krajowych w państwach trzecich i w Unii. 

Finansowanie będzie przyznawane na wspieranie modernizacji ram prawnych Unii oraz ich szybkiego dostosowywania do zmieniających się uwarunkowań, w tym przez gromadzenie i analizę danych, badania, oceny i zalecenia dotyczące polityki, organizowanie projektów pilotażowych oraz działania komunikacyjne. We wniosku wspomniano również o potrzebie zapewnienia równego traktowania konsumentów na całym rynku wewnętrznym odnośnie do systemów podwójnych standardów jakości, wzmocnienia zdolności państw członkowskich do egzekwowania prawa, zwiększenia bezpieczeństwa produktów, zacieśnienia współpracy międzynarodowej oraz nowych możliwości dochodzenia roszczeń za pośrednictwem powództw przedstawicielskich wytaczanych przez uprawnione podmioty. 

Jeśli chodzi o prognozę w zakresie polityki, UE na mocy traktatów współdzieli z państwami członkowskimi uprawnienia w obszarze ochrony konsumentów. Przepisy dotyczące ochrony konsumentów są zatem uchwalane na szczeblu unijnym, ale to państwa członkowskie są odpowiedzialne za ich finansowanie, wdrażanie i wykonanie. Koordynacja krajowych właściwych organów staje się jednak coraz łatwiejsza na szczeblu unijnym. 

Przepisy UE dotyczące ochrony konsumentów są zwykle przyjmowane w „zwykłej procedurze ustawodawczej”, w której Komisja przedstawia wniosek, a następnie jest on zmieniany i przyjmowany przez Parlament Europejski i Radę. Jednak pod koniec ostatniej kadencji parlamentarnej prace nad kilkoma wnioskami ustawodawczymi były nadal w toku. 

O dalszym przebiegu prac nad tym dossier zdecyduje nowo wybrany Parlament i pozostałe instytucje w nowej kadencji. 

Dossier obejmuje: 

- Wniosek w sprawie powództw przedstawicielskich w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów, przedstawiony w kwietniu 2018 r. jako część „nowego ładu dla konsumentów”. Parlament przyjął swoje stanowisko w sprawie wniosku w pierwszym czytaniu w marcu 2019 r., ale Rada musi jeszcze zająć stanowisko w tej sprawie. 

- Wniosek wprowadzałby dla konsumentów w całej UE możliwość zbiorowego Ochrona konsumentów europejskich dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w przypadku naruszenia przez przedsiębiorstwa ich praw konsumenckich. 

- Wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie e-prywatności, regulującego takie kwestie jak niezamówione informacje handlowe, pliki cookie i poufność. Rozpatrywanie wniosku jest nadal w toku w Radzie; Parlament przyjął swoje stanowisko w listopadzie 2017 r. Wniosek dotyczący praw pasażerów w ruchu kolejowym, przedstawiony przez Komisję we wrześniu 2017 r., umocniłby prawa pasażerów niepełnosprawnych i doprecyzował przepisy dotyczące składania skarg. Chociaż Parlament przyjął swoje stanowisko w listopadzie 2018 r., Rada musi jeszcze podjąć decyzję w tej sprawie. 

- W lutym 2018 r. Komisja zaproponowała zmienioną dyrektywę w sprawie wody pitnej, która przewidywałaby poprawę jakości i bezpieczeństwa wody pitnej, zobowiązałaby państwa członkowskie do poprawy dostępu do wody pitnej (w tym przez instalację sprzętu zapewniającego dostęp do wody pitnej w przestrzeni publicznej) oraz do lepszego informowania konsumentów na temat jakości wody pitnej w ich regionie. Zarówno Parlament, jak i Rada przyjęły swoje stanowiska w sprawie wniosku podczas poprzedniej kadencji. Negocjacje międzyinstytucjonalne prawdopodobnie odbędą się po wyborach europejskich, z zastrzeżeniem potwierdzenia przez nowo wybrany Parlament i inne instytucje. 

Ponadto nowe lub znowelizowane przepisy mogą zostać rozpatrzone w następujących obszarach: 

- dłuższy cykl życia produktów: Parlament wezwał Komisję do zaproponowania nowych przepisów w sprawie wydłużania cyklu życia produktów, które to przepisy przewidywałyby łatwiejszą naprawę i łatwiejszy recykling produktów, dostępność części zamiennych, wydłużenie minimalnych gwarancji wyrobów konsumpcyjnych trwałego użytku oraz zapewnienie konsumentom informacji za pomocą dobrowolnej europejskiej etykiety wskazującej trwałość produktu; zwrócono się także do Komisji o zaproponowanie środków eliminujących celowe postarzanie produktów. 

- wymogi dotyczące etykietowania i jakości: w 2016 r. Parlament zwrócił się do Komisji o przedstawienie wniosku ustawodawczego w sprawie wdrożenia jednolitego europejskiego systemu ochrony oznaczeń geograficznych produktów innych niż rolne w UE. Zaapelował także o szybkie przyjęcie pakietu z 2013 r. dotyczącego nadzoru rynku i bezpieczeństwa konsumentów, w szczególności obowiązku wskazania na produktach detalicznych kraju pochodzenia. Parlament przyjął już w 2014 r. stanowisko w sprawie dwóch wniosków, o których mowa, ale procedura została wstrzymana przez Radę, ponieważ państwa członkowskie nie mogły dojść do porozumienia. W 2017 r. Komisja przedstawiła kolejny wniosek dotyczący nadzoru rynku, uwzględniający niektóre z kwestii, które miały zostać rozwiązane we wnioskach z 2013 r. Jak wspomniano powyżej, negocjacje między Parlamentem a Radą w sprawie tego wniosku zakończyły się porozumieniem w lutym 2019 r. Wreszcie, Parlament zwrócił się do Komisji o określenie, które etykiety są niezbędne do zapewnienia konsumentom informacji, oraz o rozważenie wprowadzenia obowiązkowego systemu zapewnienia kluczowych informacji na temat produktów wytworzonych ręcznie i produktów przemysłowych; 

- usługi finansowe: w 2017 r. Parlament zwrócił się do Komisji o zwiększenie przejrzystości przeliczania walut, aby konsumenci mogli wybrać najlepsze stawki i byli świadomi dodatkowych kosztów transakcji, dokonywania płatności za granicą i wypłaty gotówki z bankomatu; o ułatwienie konsumentom przejścia na bardziej przystępne detaliczne usługi finansowe w całej Unii oraz o umożliwienie transgranicznego dostępu do pożyczek; 

- żywność: Europejska Organizacja Konsumentów zaapelowała o uwzględnienie w przepisach zakazu etykiet dla żywności wprowadzających w błąd, możliwego do zrealizowania dzięki zdefiniowaniu na szczeblu unijnym terminów takich jak „tradycyjny”, „rzemieślniczy” lub „naturalny”; ustalenie minimalnego poziomu zawartości ziaren całych w produktach nazywanych „pełnoziarnistymi”; ustalenie zasad dotyczących minimalnej zawartości składników, np. owoców, w produktach, w których przypadku na przedniej stronie opakowania podkreśla się, że produkt zawiera te składniki; oraz wprowadzenie wymogu, aby na przedniej stronie opakowania określano również zawartość reklamowanych składników (np. owoców) wyrażoną w procentach; 

- nieuczciwe praktyki handlowe: Zdaniem Europejskiej Organizacji Konsumentów „czarną listę” nieuczciwych praktyk, które zawsze są uznawane za nieuczciwe, można wydłużyć, dodając kwestię wprowadzania do obrotu niezdrowej żywności dla dzieci, nieuczciwych warunków ekologicznych oraz niezgodnego z prawdą twierdzenia lub sprawiania wrażenia, że przedsiębiorca nie działa w interesie swojego przedsiębiorstwa, kiedy spienięża dane konsumentów; 

- nieuczciwe postanowienia umowne: Europejska Organizacja Konsumentów uważa, że należy wprowadzić i regularnie aktualizować otwartą czarną listę nieuczciwych postanowień umownych, które są z zasady zakazane. 

Ponadto można by realizować następujące inicjatywy:

- w sprawie żywności – Komisja ogłosiła w 2017 r., że opublikuje opinię, która może doprowadzić do przyjęcia aktu wykonawczego w sprawie etykietowania produktów wegańskich i wegetariańskich. 

Parlament wezwał do zwiększenia identyfikowalności produktów rybołówstwa i akwakultury oraz dobrowolnego etykietowania przetworów rybnych w restauracjach i w sprzedaży detalicznej; 

- w sprawie detalicznych usług finansowych – Komisja w 2018 r. rozpoczęła ocenę dotyczącą dyrektywy w sprawie kredytów konsumenckich, aby zbadać, czy prawa konsumentów w tym obszarze wymagają wzmocnienia. 

Parlament wezwał do rozszerzenia niezależnych działań w zakresie edukacji finansowej konsumentów oraz zwrócił się do Komisji o zapewnienie pełnego wdrożenia istniejących środków mających na celu zwiększenie wiedzy finansowej i świadomości konsumentów oraz wprowadzenie dalszych środków pomagających konsumentom w podejmowaniu świadomych decyzji. Zwrócił się także do Komisji o ustanowienie unijnego portalu porównawczego obejmującego rynek detalicznych usług finansowych.

Źródło: © Unia Europejska, 2018

mp/