Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego opublikowało raport dotyczący ewaluacji podsumowującej rezultaty VIII osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) na lata 2014-2020. W analizie przedstawiono postęp dotychczasowych prac i prognozy dotyczące realizacji założonych projektów. Mimo wielu starań, wciąż istnieją liczne zagrożenia związane z realizacją celu głównego programu.

Głównym celem VIII osi POIiŚ był rozwój narodowych i współprowadzonych instytucji kultury, archiwów państwowych, szkół i uczelni artystycznych oraz zabytków z Listy UNESCO i Pomników Historii. Do projektu dopuszczone zostały również obiekty z list Kontraktów Terytorialnych. Podstawowym założeniem projektu było zwiększenie uczestnictwa społeczeństwa w kulturze.

W badaniu uwzględniono 146 projektów realizowanych w regionach lepiej i słabiej rozwiniętych na terenie całego kraju. W czasie trwania badania 73 projekty zostały w pełni zrealizowane, 58 projektów pozostawało w fazie realizacji, zaś w przypadku 15 z nich wniosek końcowy nie został jeszcze zatwierdzony.

Koszty i postępy

Realizacja projektu VIII osi POIiŚ zakłada konkretne fundusze dla instytucji kultury. Według raportu, docelowe wskaźniki finansowe dla realizowanych projektów zostały ustalone odpowiednio:
•    dla regionów lepiej rozwiniętych na kwotę 63,445 mln euro,
•    dla regionów słabiej rozwiniętych na kwotę 490,047 mln euro.

Kwoty przyznane beneficjentom na realizację celów związanych z programem są przez nich wciąż wykorzystywane. Według dostępnych statystyk aktualne wykonanie celów końcowych w przypadku wskaźnika finansowego wynosi 58,59 mln euro dla regionu lepiej rozwiniętego (92,3% realizacji celu) oraz 436,88 mln euro dla regionu słabiej rozwiniętego (89,2% realizacji celu). Nie bez znaczenia pozostają również wskaźniki produktu. Jak wskazują dane, liczba obiektów kultury objętych wsparciem na dzień 30.06.2022 r. dla regionu lepiej rozwiniętego wyniosła 94,1% realizacji celu, a dla regionów słabiej rozwiniętych 76,3%.

Bez zagrożeń dla inwestycji

Autorzy raportu w swoich analizach uwzględnili liczne zagrożenia związane z realizacją projektów. Skutki pandemii COVID-19 i trwająca za wschodnią granicą wojna to tylko niektóre z wyzwań mogących skutkować rozwiązaniem umowy z beneficjentami. Uwzględniając ewentualne zagrożenia związane z realizacją projektów docelowa wartość wskaźnika finansowego według danych wyniesie:
•    w regionach lepiej rozwiniętych 60,1 mln euro (94,8% wartości wskaźnika),
•    w regionach słabiej rozwiniętych 475,6 mln euro (97,1% wartości wskaźnika).

Szacunki oparte o dane z systemu SL2014 wskazują, że wskaźnik produktu w obu typach regionów zostanie osiągnięty na poziomie przekraczającym ramy wykonania. Uwzględniając ryzyko związane z rozwiązaniem umów o dofinansowanie wskaźnik produktu na koniec 2023 r. w regionach słabiej rozwiniętych wyniesie 412 (116% wartości docelowej), przekraczając ramy wykonania o 57 obiektów, zaś w regionie lepiej rozwiniętym wyniesie 37 (108,8% wartości docelowej), przekraczając ramy wykonania o 3 obiekty.

W badaniu uwzględniono również dwa wskaźniki strategiczne (tj. ,,odsetek osób uczestniczących w wybranych obszarach kultury” i ,,zwiedzający muzea i oddziały na 1000 ludności”). Najnowsze dane dotyczące poziomu wykonania ich wartości pochodzą z 2021 roku.

Według raportu plasują się kolejno:
•    dla wskaźnika ,,odsetek osób uczestniczących w wybranych obszarach kultury” na poziomie 66,6%,
•    dla wskaźnika ,,zwiedzający muzea i oddziały na 1000 ludności” na poziomie 95,5%.
W raporcie wykorzystano także prognozy dotyczące kształtowania się wartości wskaźników w 2023 roku. Zgodnie z prognozami wskaźnik ,,odsetek osób uczestniczących w wybranych obszarach kultury” będzie kształtował się w przedziale 31%-53%, zaś wskaźnik ,,zwiedzający muzea i oddziały na 1000 ludności” będzie plasował się w przedziale 943-1196.

Jak wskazują autorzy, uzyskane dane pozwalają stwierdzić, że aktualny stan wdrażania zapewni pełną realizację wartości docelowych wskaźników rezultatu strategicznego.

Wykonane analizy uwzględniły także załamanie wzrostowych trendów spowodowane pandemią COVID-19 i jej skutkami. Mimo obecnego wzrostu zainteresowania społeczeństwa kulturą, trudno jest przewidzieć dalsze losy rozwoju instytucji kultury. Trwająca wojna w Ukrainie, długotrwałe skutki pandemii COVID-19 czy inflacja nie sprzyjają bowiem uczestnictwu społeczeństwa w kulturze.

Szanse i zagrożenia dla celu głównego

Jak wskazują autorzy, pomimo realizacji dotychczasowych projektów, nadal istnieje ryzyko związane z realizacją celu szczegółowego VIII OP POIiŚ 2014- 2020, wartości docelowych wskaźników programowych oraz celów końcowych wskaźników ram wykonania. Wśród największych zagrożeń dla realizacji celów i wartości pozostają te związane z pandemią COVID-19. Do najczęstszych przyczyn zalicza się między innymi przerwanie łańcucha dostaw, wzrost cen powodujący dezaktualizację budżetów projektowych, trudności kadrowe, trudności w dostępie do obiektów kulturowych dla społeczeństwa i zmniejszenie napływu turystów zagranicznych. Drugim znaczącym czynnikiem wpływającym na realizację celów programu jest trwająca wojna w Ukrainie. Poprzez działania wojenne i wzrost cen energii poszkodowani zostali zarówno konsumenci jak i instytucje.

Dodatkowe zagrożenie stanowi również ryzyko niepełnej realizacji wskaźników w regionach słabiej rozwiniętych. Może to wynikać z możliwości rozwiązania umów z dwoma beneficjentami, zbyt wysokim przyjęciem zakładanych wartości i związanych z tym trudności a także możliwym wydłużeniem realizacji projektów i osiągnięciem wartości docelowych dopiero w 2024 r. 
 
W obliczu panujących wyzwań beneficjenci nie pozostają jednak bierni. W sytuacji, gdy istnieje istotne ryzyko związane z nieosiągnięciem wskaźników rezultatu bezpośredniego podejmują oni szereg działań związanych z realizacją projektów. Do najczęściej stosowanych praktyk można zaliczyć między innymi: podejmowanie kampanii kulturowo-edukacyjnych, prowadzenie działalności w mediach społecznościowych lub uruchomienie zdalnych form dostępu do kultury. Wielu z nich podjęło także współpracę z innymi podmiotami przy realizacji wspólnych inicjatyw przyciągających nowych odbiorców. Niektórzy poprzez konieczność podjęcia nowych wyzwań zyskali również możliwość rozwoju dotychczasowej działalności. Jednak niezależnie od rodzaju zagrożeń w przypadku identyfikacji trudności zaleca się wdrożenie działań naprawczych, takich jak wspomniane poszukiwanie przez beneficjentów dodatkowych odbiorców oferty i nawiązanie współpracy międzyinstytucjonalnej.

mc/