Jak instrumenty EBI oraz Komisji Europejskiej mogą uzupełnić wsparcie z programów regionalnych i wspólnie wesprzeć sprawiedliwą transformację w regionach górniczych - m.in. o tym rozmawiali uczestnicy konferencji, którą zorganizował Europejski Bank Inwestycyjny, Komisja Europejska oraz Województwo Śląskie.
Podczas swojego wystąpienia komisarz UE ds. spójności i reform Elisa Ferreira przypomniała, że Polska jest jednym z najbardziej wysokoemisyjnych krajów w Europie co stawia nasz kraj na czele trwającej rewolucji energetycznej i klimatycznej.
"Dlatego też Polska jest Państwem Członkowskim, które otrzymuje najwyższy odsetek wsparcia w ramach Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji. Kilka z polskich regionów, w tym Śląsk, gdzie spotykają się Państwo dziś, są szczególnie podatne na zagrożenia” - wskazała komisarz.
Z kolei wiceprezes EBI prof. Teresa Czerwińska podkreśliła, że odejście od paliw kopalnych jest niezbędne by zahamować proces ocieplania się klimatu i powinno być priorytetem nawet pomimo trudnych warunków makroekonomicznych i wojny w Ukrainie i jej następstw.
"Środki z Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji mają ten proces usprawnić i odciążyć finansowo regiony w UE, które najbardziej tych środków potrzebują. W Polsce uprawnionych jest kilka regionów i liczymy, że to finansowanie wesprze transformację i lokalny rozwój” - wskazała wiceszefowa EBI.
Marszałek Województwa Śląskiego, Jakub Chełstowski zwrócił z kolei uwagę, że polska transformacja "musi być w pewnym sensie sprytna, aby móc stworzyć nowe gałęzie i nowe przestrzenie w przemyśle, którego wspólnym mianownikiem mają być technologie przyjazne środowisku naturalnemu".
Według niego trzeba liczyć się z tym, że sektor górniczy w miarę upływu kolejnych lat będzie stopniowo zamykany, zaś związki zawodowe podpisały umowę społeczną, w której zgodziły się na realizację takiego właśnie scenariusza. "Dlatego mając tę świadomość, musimy tworzyć zupełnie nowe branże. Ważnym aspektem jest rewitalizacja terenów pogórniczych i poprzemysłowych, które muszą dostać nowe życie" - mówił marszałek.
Z kolei europoseł Jerzy Buzek zwrócił uwagę, że „teraz jeszcze bardziej niż 5 lat temu - gdy zaproponowaliśmy w Parlamencie Europejskim powołanie Funduszu Sprawiedliwej Transformacji - widać, dlaczego tak bardzo takie instrumenty są nam w Unii Europejskiej potrzebne".
"Dziś to nie są już tylko narzędzia do walki ze smogiem, czy szerzej - o ochronę klimatu i środowiska oraz o to, by każdy podczas niezbędnych w tej walce przemian otrzymał odpowiednią pomoc. Dziś, w sytuacji zbrodniczej napaści Rosji na Ukrainę i naszego – w końcu! – odcięcia się od rosyjskich dostaw energii, dzięki którym Putin budował swoje imperium, mechanizm sprawiedliwej transformacji przekłada się także na nasze bezpieczeństwo: energetyczne, gospodarcze, ale i to najbardziej egzystencjonalne" - podkreślił Buzek.
Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji jest jednym z kluczowych elementów Europejskiego Zielonego Ładu, czyli unijnego planu osiągnięcia neutralności klimatycznej Europy do 2050 r. Mechanizm ten składa się ze środków bezzwrotnych (dotacji) z I Filaru, czyli Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, ale również z instrumentów zwrotnych oraz łączonych, tj. II Filaru – komponentu sprawiedliwej transformacji w ramach InvestEU oraz III Filaru – instrumentu pożyczkowego dla sektora publicznego. Instrumenty wsparte są szeroką ofertą doradczą.
W ramach Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji, Komisja Europejska udziela wsparcia państwom członkowskim, które zidentyfikowały terytoria, które prawdopodobnie są dotknięte lub w najbliższym czasie najbardziej odczują skutki transformacji w kierunku neutralności klimatycznej. Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji jest pierwszym filarem tego mechanizmu i wspiera dywersyfikację gospodarczą i rekonwersję obszarów objętych transformacją m.in. poprzez: podnoszenie i zmianę kwalifikacji pracowników, inwestycje w małe i średnie przedsiębiorstwa, tworzenie nowych firm, badania naukowe i innowacje, poprawę środowiska, inwestycję w czystą energię, pomoc w poszukiwaniu pracy, a także przekształcenie istniejących instalacji wysokoemisyjnych.
Drugi filar Mechanizmu to komponent sprawiedliwej transformacji w ramach programu InvestEU. Celem programu jest, dzięki gwarancjom KE, mobilizacja zarówno inwestycji prywatnych jak i publicznych, charakteryzujących się wyższym poziomem ryzyka, zlokalizowanych w regionach sprawiedliwej transformacji. Program InvestEU koncentruje się na czterech obszarach, które odzwierciedlają kluczowe priorytety polityki UE: (a) zrównoważona infrastruktura; (b) badania i rozwój, innowacje i cyfryzacja; (c) MŚP; oraz (d) inwestycje społeczne i umiejętności.
Dzięki porozumieniu Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Inwestycyjnego regiony, które najsilniej odczuwają skutki trwającego obecnie w Europie procesu przechodzenia na model gospodarki neutralnej dla klimatu, zyskają możliwość skorzystania z dotacji i kredytów dostępnych w ramach instrumentu pożyczkowego na rzecz sektora publicznego, czyli Filaru III MST. Instrument ten ma na celu wspieranie procesu odchodzenia od paliw kopalnych w sposób sprawiedliwy i korzystny dla wszystkich – w tym dla społeczności, które dotychczas utrzymywały się głównie z górnictwa lub innych negatywnie wpływających na środowisko gałęzi przemysłu.
Instrument pożyczkowy na rzecz sektora publicznego umożliwia podmiotom publicznym, które planują realizację projektów inwestycyjnych w dotkniętych regionach, jednoczesne korzystanie z kredytów EBI oraz grantów UE, co przekłada się na zmniejszenie obciążenia finansowego dla budżetu publicznego. Do objęcia finansowaniem kwalifikują się projekty zlokalizowane na lub przynoszące korzyści terytoriom, które – zgodnie z przedstawionymi przez państwa członkowskie i zatwierdzonymi przez Komisję planami terytorialnymi sprawiedliwej transformacji – stają przed największymi wyzwaniami w związku z odchodzeniem od paliw kopalnych i likwidacją wysokoemisyjnych gałęzi przemysłu. W Polsce następujące powiaty mogą liczyć na wsparcie w ramach mechanizmu sprawiedliwej transformacji: koniński, wałbrzyski, piotrowski, sieradzki, rybnicki, bytomski, gliwicki, sosnowiecki, tyski, katowicki, bielski, oświęcimski.
EBI udostępni do 2027 roku środki finansowe w wysokości nawet 10 mld EUR, które posłużą do pobudzania inwestycji pozwalających obniżyć koszty społeczno-gospodarcze transformacji, a tym samym ułatwiających tworzenie nowych przedsiębiorstw i miejsc pracy oraz nowej infrastruktury.
mp/